|
T A Y A N C H IBO R A LA R :
T adbirk o rlik ;
B iznes;
Innovatsiya;
B irja;
Bank;
Kredit;
Infratuzilm a;
Tavakkalchilik.
1.1 .T adbirkorlikning shakllanishi va rivojlanish tarixi
4
T adbirkorlikning ijtim oiy - iqtisodiy vazifasi turli bozorlarda talab bilan taklif orasida
m uvozanat o 'm atish g a doir takom illik faoliyatidan iborat, deb tan olingan.
K eyinchalik “sam ioya egasi” va “T adbirkor” tushunchalari bir-biridan farqlana
boshlandi. T adbirkor sarm oyaning m uom alada yuritishni, k o ’payib borishini ta ’m inlaydi
va bu borada u venchur sarm oyador, ya’ni jalb qilingan m oliyaviy m ablag’lam i ustalik
bilan
tasarruf etuvchi shaxs sifatida ishni yuritib yuborishga o ’z g ’oyalari, bilim i va
k o ’nikm alarini tatbiq qilib, k o ’p foyda olish m aqsadida o ’sha m ab lag ’lam i tavakkal
ishlarga sarflaydi.
O ’zbekistonda va M D X da biznes haqidagi m aqolalar, adabiyotlar 60-yillam ing
o ’rtalarida paydo b o ’ldi. X ususiy m ulkchilik esa o ’sha davrda bizning m afkuram iz uchun
butunlay yot narsa edi. L ekin bizda biznesni fan tariqasida o ’rganish faqatgina
90-yillam ing boshlarida bozor m unosabatlariga asta-sekin o ’tish bilan boshlanadi.
“B iznes” - so ’zi inglizcha so ’z b o ’lib, u tadbirkorlik faoliyati yoki boshqacha so ’z
bilan aytganda kishilam i foyda olishga qaratilgan tadbirkorlik faoliyatidir.
B iznesm en (tadbirkorlik) so ’zi birinchi m arotaba A ngliya iqtisodiyotida XVTH
asrda paydo b o ’lib, u “M ulk egasi” degan m a'noni bildiradi. Jum ladan, Adam Smit
tadbirkom i m ulk egasi sifatida ta'riflab, uni foyda olish uchun qandaydir tijorat g ’oyasini
am alga osh irish m aqsadida iqtisodiy tavakkalchilikka boradigan kishidir, - deb
ta'kidlaydi. Tadbirkom ing o ’zi, o ’z ishini rejalashtiradi, ishlab chiqarishni tashkil etadi,
m ahsulotni sotadi va olgan darom adiga o ’zi x o ’jayinlik qiladi.
Biznes - bu avvalo ishlab chiqarishni tashkil etish bilan b o g ’liq iqtisodiy
m unosabatlar b o ’lib, so ’ngra esa pul ishlash dem akdir. Biznes- bu xorijiy so ’zdir. U
butun dunyo b o ’yicha tarqalgandir, undan barcha m am lakatlarda foydalanidilar. O ’zbek
tilida esa biznes s o ’zi tadbirkorlik, biznesm en esa tadbirkor dem akdir. O ’zbekcha s o ’z
xorijiy so ’zga to ’gri keladi, lekin unga k o ’shim cha m a'no ham beradi. Bu so ’zlam ing
ortida “ish” ya'ni ish bilan sh u g ’ullanish yoki korxona tashkil qilish yotadi. Shunday
qilib, biznes - bu korxona tashkil qilish dem akdir (sanoat korxonasi, savdo do ’koni,
xizm at k o ’rsatish korxonasi, auditorlik kontorasi, advokat idorasi, bank va h.k.). D em ak,
biznes bu y o ’q narsadan pul qilish emas, balki m urakkab ishlab chiqarishni yoki xizm at
k o ’rsatishni tashkil etish dem akdir. Tadbirkor - bu doim o o ’z ishining fidoiysi,
bilim donidir. Tadbirkorlik uchun o ’qish kerak, nafaqat dastlabki paytlarda, balki
tadbirkor bir um r o ’qishi, izlanishda b o ’lishi kerak.
T adbirkor nim alam i bilishi va qilishi kerak? U eng avvalo, tadbirkorlik faoliyatini
qanday am alga oshirishni, qanday sharoitda amaliy harakat qilishni, tadbirkor oldida
uchraydigan to ’siqlam i hal qilish y o ’llarini va qanday yutuqlarga erishishni bilishi kerak.
T adbirkor - ishlab chiqarishni tashkil etishni, ham da m ahsulotni sotishni bilishi kerak. U
bozor m unosabatlari sharoitida yuzaga keladigan aniq sharoitlam i baholashni va to ’g ’ri
y o ’l tanlashni bilishi kerak. H ech kim, hech qachon tadbirkorga nim a qilishni
o ’rgatm aydi va o g ’ir paytdlarda yordam ga kelm aydi. H ar bir tadbirkor faqat o ’z kuchiga,
bilim iga va zakovatiga ishonishi v a suyanishi lozim.
5
T ad b irk o rlik faoliyatini aksiyadorlik mulki shaklida ham , jam oa mulki shaklida
ham , xususiy (yakka) m ulk shaklida ham am alga oshirish m umkin. Biroq aksiyadorlik
m ulki shakli va ja m o a m ulki shakli doirasida uni tashabbus k o ’rsatish, qarorlar qabul
qilish va o ’z faoliyati uchun javobgarlik m asalalarida xodim lar va m enejerlarga xususiy
m ulk egasi im koniyatlari qanchalik darajada berilishiga b o g ’lik ravishda am alga oshirish
m um kin.
Savdo,
m aish iy
xizm at,
m ahalliy sanoat,
ijtim oiy
sohalar korxonalarini
davlatnikidan x u su siy g a aylantirish jarayoni ancha qiyin o ’tdi. Bu yerda avval
xususiylashtirish yiriklashtirilgan ishlab chiqarish b o ’lim lari b o 'y ich a bajarildi, ulam ing
zam inida ochiq turdagi xissadorlik jam iyatlari tuzildi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
