62
4.Тўкма грунтлар: сейсмик тўлқинларнинг тарқалшп
тезлиги V >500 ваУ>300 м/с бўлган, ётавериб
зичлашиб кетган йирик синиқтошлар; —сувга
тўйинганда умумий деформация модули Е
о
>12 Мпа
ёки сейсмик тўлқинларнинг тарқалиш тезлиги
Ҳ>500 ва V>300м/с бўлган, ётавериб зичлашиб
кетган қумли, чангсимон ва гил грунтлар
III
1. Қумли грунтлар: - намлик даражаси 8 0,5 бўлиб
кам намланган, говаклилик коэффициенти 0,7
бўлган йирик ва ўртача йириклиқдаги шағалли
қумлар;
сейсмик
тўлқинларнинг
тарқалиш
тезлигаУ<350 м/с, ғоваклилик коэффициенти 0,7
бўлган нам сувга тўйинган (8
г
>0,8), йирик ва
ўртача
йириклиқцаги
қумлар;
-сейсмик
тўлқинларнинг тарқалиш тезлиги У5<300 м/с,
ғовак-лилик коэффициеши 0,7 бўлган нам (8
г
>0,5)
ва сувга тўйинган (0,8) майда ва чангсимон қумлар,
кам намланган (8
г
20,5),
изваклилик коэффициента
0,6 65 қумлар.
2. Липли грунтлар: консистенция кўрсаткичи Н>0,5
ёки сейсмик тўлқинларнинг тарқааиш тезлиш
У<500 м/с бўлган грунтлар: -консистенция
кўрсатиши 0,5 бўлганда говаклилик коэффициенти
е>0,8 ва е<0,8 ёки сейсмик тўлқинларининг
таркалиш тезлига У<300 м/с бўлган кумоқ ва
қумлоқ туп-роқлар; консистенция кўрсаткичи К>0,5
бўлганда говаклилик коэффициенти 0,8 ва 0,8 ёки
сейсмик тўлқинларнинг таркалиш тезлига У<300
м/с бўлган лёсс, лёссимон кумоқ-кумлоқ гил
грунтлар.
З.Тўкма
грунтлар: сувга тўйинганда
умумий
деформация модули Е
0
-12 Мпа ёки сейсмик
тўлқинларнинг тарқалиш теалигиУ<300 м/с бўлган,
ётавериб зичлаишб кетган қум, чангсимон ва гил
грунтлар.
8
9
9
2-жадвалга эслатма:
1.
Грунт қатламида чўкувчан (лёсс) жинслари мавжуд бўлса, чўкишга
барҳам берувчи тадбирлар ўтказиш тавсия этилади ва ҳисобий сейсмиклиги
заминга сунъий равишда ишлов берилгандан сўнг аниқланади.
2. Грунт таркиби бир жинсли бўлмаса, қурилиш
майдончаси энг нобоп
63
тоифага киритилади, бунда (пойдевор тагидан ҳисобланганда) 10м
қалинликдага қатламининг 5 м дан кўпроғи шу тоифага тегишли бўлиши зарур.
3. Бинодан фойдаланиш жараёнида ер ости сувлари сатҳининг кўтарилиши
ёки сув тошиши кутилса, грунт тоифасини аниқлашда уни сувга тўйинган деб
қаралади.
4. Сейсмиклиги 6 балл бўлган туманларда грунт сейсмиклик хоссаси
бўйича III тоифага мансуб бўлса, қурилиш майдончасининг сейсмиклиги 7 балл
олиниши лозим.
5. Грунтларнинг муҳандислик-геологик ва сейсмик хоссалари ҳақида
тегишли маълумотлар бўлмай, ер ости сувларининг сатҳи 5 м дан юқори бўлса,
қум-чанг, гил тўкма, чангсимон ва гил грунтлар зилзилавийлик жиҳатидан
номақбул саналади. Бундай майдончаларда қурилиш кўзда тутилса,
грунтларнинг сейсмиклик хоссаси бўйича тоифасини аниқлаш учун
муҳандислик-геологик тадқиқотлар ўтказилиши лозим.
6. Бўйлама У
р
ва кўндаланг V
s
тўлқинларнинг тарқалиш тезлиги қийматлари
майдонча грунтининг сейсмик хоссалари бўйича тоифасини белгилашда
қўшимча омил вазифасини ўтайди ва муҳандислик-геологик изланишлар
натижаларига қараб, назарий ёки тажриба йўли билан аниқланади. Қурилиш
майдончасининг сейсмиклиги СМТ харитасида мавжуд бўлса,
уни жадвал
маълумотлари асосида ҳамда муҳандислик-геологик изланишлар натижасига
асосланиб ўзгартиришга рухсат этилмайди.
Биринчи ҳолда сейсмологик, микросейсмик ҳамда ўрганилган гидрогеологик,
геоморфологик, инженер-геологик маълумотларни таҳлил қилиш асосида у ёки бу
ҳудуд учун сейсмик балларнинг ўзгариши (прирошение сейсмической баллности)
харитаси тузилади, у асосида эса микросейсмик
районлаштириш харитаси
яратилади. Бу харита шаҳар, қишлоқ қурилишида тузиладиган бош лойиҳага асос
бўлиб, қурилиш иншоотлари ва иморатлар ўрнини белгилашда катта аҳамиятга эга.
Қурилиш ишларини 6 балли райондан 7 балли районга кўчириш ёки ер
қимирлаш кучини 1 баллга ошириш қурилиш қийматини 8-10% оширишга олиб
64
келади.
Сейсмик фаол ҳудудларда курилиш ишларини олиб боришда давлат
томонидан тасдиқланган қонун-қоидаларга, талабларга риоя қилинмоғи зарур, яъни
шаҳар қурилишида иморатларнинг баландлигига ва шаклига катта талаблар
қўйилади, улар қуйидагилардан иборат:
- шаҳар ҳудудида катта-катта очиқ майдонларнинг бўлиши, яъни зилзила
содир бўлган тақдирда ва ундан кейин одамларнинг яшаши учун енгил қурилмалар
қуриш учун хавфсиз жой зарур:
- сув ҳавзаларининг бўлиши, яъни зилзила вақтида чиқиши мумкин бўлган
ёнғинларни ўчириш мақсадида фойдаланиш учун сув захирасига эга бўлиш.
-
иншоотлар орасидаги масофа, иншоот баландлигидан 1,5 маротаба катта
бўлиши, чунки иморат талафот кўрганда бир-бирига таъсир қилмаслиги керак.
Фан ва техниканинг ривожланиши сўзсиз зилзилани олдиндан башоратлаш
имкониятини беради.
Тошкентда зилзила рўй беришидан олдин шаҳар ва шаҳар атрофида ковланган
чуқур бурғу қудуқлари ёрдамида очилган ер ости сувлари таркибида радон газнинг
микдори ниҳоятда кўпайиб кетганлиги қайд этилди. Ҳозирда мамлакатимиз
ҳудудида ташкил этилган кузатиш майдонларида ер ости сувлари таркибидаги
радон гази миқдори доимий
равишда кузатилиб борилади, ҳозирги кунда бу усул
билан Республикамизда ва Марказий Осиё мамлактларида рўй берган бир неча
зилзила башорат қилинди ва улар тасдиқланди.
Do'stlaringiz bilan baham: 
