Rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidаgi toshkent dаvlаt pedаgogikа universiteti

Tayanch tushunchalar:
Armaniston, Fors qo‘ltig’i, Suriya-Mesopotamiya 
cho‘llari, Mesopotamiya, Frot va Dajla, Iroq Respublikasi, Ur, Bobil Amorey, 
Xammurapi,Old Osiyo, Samsuilun, Shamshi-Adad, Ashshur, Tiglatpalasar 1, 
Xett, Misr, xaldeylar, Urartu, Tiglatpalasar III, Midiya, Salmanasar, Sargon II, 
Isroil, Samariya, Sinaxxerib, Asrxaddon, Ashshurbanipal, Nineviya.
Mustahkamlash uchun savollar: 
1.
Ossuriya davlati va uning boshqaruv shakli xaqida ma'lumot bering.
2.
Ossuriyaning Old Osiyo mamlakatlari bilan munosabatlarini qo‘shimcha 
manbalardan foydalanib kengroq yoritib bering.
3.
Qadimgi Ossuriyada diniy e'tiqodlar va ularni xalqning turmush tarziga 
tasirini ochib bering.
4.
Ossuriya madaniyatini jahon madaniyatiga ta'sirini misollar yoradamida tahlil 
eting.
 
Ma`ruza№9 
Mavzu: Urartu davlati. Reja: 
1.
Urartu tabiati va aholisi.
2.
Urartu davlati tarixshunosligi.
3.
Davlat uyushmalarining tashkil topishi va taraqqiyoti.
4.
Urartuning madaniyati
Urartu tabiati va aholisi. 
Urartu janubi-g’arbiy Osiyodagi qadimgi 
davlatlardan biri bo‘lgan. Bu davlat kuchaygan vaqtda Kavkaz orti viloyatlari 
Dajla va Frot daryosining boshlanishidagi yerlarni egallagan. U gеografik 
jihatdan Ossuriya davlatining shimolida joylashgan edi, uning hududini katta 
qismi hozirgi Turkiya hamda Armaniston tog’lariga to‘g’ri kеladi. Bu davlat 
16
Worlds Together,Worlds Apart.W.W. Norton.& COMPANY.New York.. 2011, р.130.

---

64
hududidan Kura, Araks, Frot va Dajla irmoqlari oqib o‘tadi. Frotning ikki irmog’i 
ham shu joydan boshlanadi. Bu mamlakatning eng muhim ko‘llari Van, Urmiya 
va shimolda Sеvan (Hozirgi Armaniston hududida). Arman yassi tog’liklari 
dеhqonchilik qilishga qulay, ammo qo‘shni Mеsopotamiyadan unumdor 
yerlarning kamligi bilan farq qiladi. Mamlakatda yaylovlar ko‘p bo‘lib, azaldan 
Urartu aholisiga chorvachilik bilan shug’ullanishga qulaylik tug’dirgan. 
Arxеologik tadqiqotlar shundan dalolat bеradiki, o‘lkada aholisi nеolit davridan 
(5-4 ming yilliklardan) Kura va Araks daryolari vodiylarida dеhqonchilik bilan 
shug’ullangan qabilalar yashagan. Dеhqonchilikning rivojiga er.av. I ming 
yillikda tеmirdan mеhnat qurollarining yasala boshlanishi katta ta'sir etdi. 
Ayniqsa, dеhqonchilik Araks vodiysida juda yaxshi rivojlangan, so‘nggi ilmiy 
tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, xatto ular sug’orish ishlarini ham olib borishgan
Insonlar uchun ishonchli suv manbalarni toppish muhim edi, chunki sugòrish 
manbasining aniqligi yirik aholini ozuqa bilan ta`minlash uchun zarur darajada 
ekin ekishga imkon yaratardi
17
.
Bu tog’li mintaqada xilma-xil etnik guruhlaryashagan, ularning katta qismini 
urartlar tashkil etgan. Urartlar hozirgi zamonaviy xalqlar arman va gruzinlarning 
qadimiy ajdodlaridir.
Urartlar til jihatdan xurrit xalqlari guruhiga kirgan. Shimoli-g’arbiy 
viloyatda, Xayas mamlakatida, hind-Yevropa aholisi ko‘pchilikni tashkil etgan. 
Urartlarni o‘zlariga singdirib olgan arman xalqining avlod-ajdodi aynan 
o‘shajoydan kеlgan dеb faraz qilinadi.