Rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidаgi toshkent dаvlаt pedаgogikа universiteti

Ma’ruza№10,11 
 
Mavzu:Qadimgi Sharqiy o‘rta Yer dengizi davlatlari
Reja:
1.
O‘rta yer dengizi davlatlari.
2.
Finikiya davlati va yozuvi
3.
Isroil – Yahudiy podsholigi.
4.
Xorij bosqinchilariga qarshi kurash 5.
Sharqiy O`rta yer dengizi madaniyati.
O‘rta yer dengizi davlatlari.
Taxminan er.av. XXII asrda, Akkad davlati 
qulaganidan keyin O‘rta Yevfratga yaqin yerda joylashgan Jabal Bishri tog’i va 
Suriya chegaralarini yangi som ko‘chmanchilari – sutilar (bungacha Quyi 
Mesopotamiyaning janubiy chegaralarida yashagan) egallaydilar.
Mesopotamiyaliklar belgilagan “amoreylar” nomi shularga taaluqli bo‘lib, fanda ham 
shu nom bilan tanilganlar.
Er.av. XXI asrning ikkinchi yarmida suti-amoreylar butun SuriyaFalastindan 
o‘tib, mintaqaning shimoliy qismiga zich joylashadilar. Shu vaqtdan boshlab 

---

67
Sharqiy O‘rta yer dengizi tarixining O‘rta bronza deb nomlanuvchi davri
boshlanadi.
Er.av. XIX asrning oxirida suriya amoreylaridan bir qabila guruhi Yamxad 
deb nom chiqargan katta davlat tuzishga harakat qiladi. Uning asoschisi xatto o‘z 
qarorgohiga ham ega emasdi, ammo Mari shohi bilan tenglarcha yozishma qilib, 
butun Shimoliy va qisman Janubiy Suriyani nazorat qilgan. Bobillik Xammurapi 
va marilik Zimrilimaning zamondoshi va ittifoqchisi ikkinchi hukmdor Yamxada 
podsho unvonini olib, Xalpuni (Aleppo, hozir Xaleb) o‘z poytaxti qiladi.
Yamxad Mari bilan keng savdo qilar, bu davlatni qishloq xo‘jaligi 
mahsulotlari (non, zaytun moyi, uzum vinosi va asal) bilan ta'minlar edi. 
Shuningdek matolar berar va o‘rniga qalay olardi.
Er.av. XVIII asr oxirida butun Sharqiy O‘rta yer dengizi bo‘ylab shimoldan 
janubgacha bu vaqtga kelib Hosildor Yarim oy mamlakatlari bo‘yicha keng 
joylashayotgan xurrit qabilalari o‘tadilar. Amorey Yamxadi xurritlarning “buyuk 
podsholigi”, ta'sir doirasi Tavrga qadar yoyilgan Xalpa bilan almashadi.
Er.av. XVII asr boshi va XVI asr oxirida Shimoliy Suriyani xettlar nazorat qilar, 
XVI asr oxiriga kelib esa u Mitanniga bo‘ysungan.
Falastin va Janubiy Suriya giksoslar Misrdan haydalgach va Sharuxen 
yiqilishi bilan Misr fir'avni Yaxmos I qo‘l ostiga o‘tadi. Shunday qilib, er.av. XVI 
asr oxirida Sharqiy O‘rta yer dengizi Misr bilan Mitanni o‘rtasida bo‘lib olingan.
Metallurgiya va boshqa hunarmandchiliklardagi o‘zgarishlar (xususan, 
finikiyaliklar tomonidan qirmizi rang ishlab chiqarishning ochilish) keyingi bir 
necha yuz yillikni (er.av. XVI-XII asrlar) Suriya-Falastin tarixining So‘ngi bronza 
davri nomi ostida ajratib ko‘rsatadi.
Uning birinchi yuz yilligi Misr va Mitanni o‘rtasidagi Sharqiy O‘rta yer dengizini 
nazorat qilish uchun bo‘lgan to‘xtovsiz kurash bilan o‘tadi.
Er.av. XIII asrning birinchi choragidagi yangi Xett-Misr urushlaridan keyin, 
bir yarim asr ilgari bo‘lganidek, tomonlar yana tinchlik bilan Sharqiy O‘rta yer 
dengizini bo‘lib oladilar. Suriyaning katta qismi, Kadet va Amurruni ham 
qo‘shganda, xettlarga, Janubiy Finikiya, Damashq va Falastin esa Misrga tegadi. 
Bu davrning odatdagi shahar-davlati Ugarit hisoblanib, u Ikkidaryo oralig’i, Misr 
va Kichik Osiyo bilan, Falastin hamda dengiz orti mamlakatlari bilan keng savdo 
olib borardi.
Ugarit davlatining taraqqiyoti er.av. XV asr oxiri va XIV asr boshiga kelib 
pasayadi. Mamlakatning barcha ozod aholisi uch tabaqaga bo‘linar edi: 1. “Ugarit 
mamlakati o‘g’illari” mavqei borgan sari pasayib borayotgan dehqonjamoachilar. 
2. Shohdan yer maydonlari oluvchi yaqinlari - “Shoh qullari”. 3. O‘z yerlariga ega 
bo‘lmagan va amaldorlar yerlarida o‘tirgan - “Shoh qullari qullari”. Bular o‘z yeri 
va jamoadan ajragan, kasod bo‘lgan dehqonlar bo‘lgan.
Er.av. XII asr boshida Sharqiy O‘rta yer dengiziga egey-anatoliya xalqlari
(Misr manbalarida “dengiz xalqlari” deyilgan) bosib kiradi. Kelgindilar astasekin 
mahalliy aholi “filistim”larga, ya'ni “peleset”ga qo‘shilib boradilar. Shu so‘zdan 
Falastin nomi kelib chiqqan.

---

68