Rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidаgi toshkent dаvlаt pedаgogikа universiteti

Isroil – Yahudiy podsholigi. 
Isroil qabilaviy ittifoqi er.av.XIII asrda jiddiy 
o‘zgarishlarga uchraydi. Uning o‘zagi Misr shohi fir'avn Merneptax tomonidan 
yakson qilinib, ular Falastindan siqib chiqarilgan edi va ehtimol, tarqab ketgan 
edi.
Isroilliklarning boshqa bir guruhi yana ham ilgariroq Misrda o‘troqlashgan 
bo‘lib, ammo er.av. XIII asr oxirida uni tashlab chiqib ketadi va Sinayga 
joylashadi. Bu Misrdan rixlat (ko‘chish) to‘g’risidagi qadimgi yahudiy rivoyatida 
o‘z aksini topgan.
Sharqiy O‘rta yer dengizi uchun notinch davr – er.av. XIII-XII asrlarda 
isroillik guruhlar birlashib (Misrdan chiqqan yahudiylarning anchayin madaniy va 
tashkiliy jihatdan kuchliroq bo‘lgan), yana Falastinga Iordan ortidan bostirib 
kiradilar.
18
Worlds Together,Worlds Apart.W.W. Norton.& COMPANY.New York. 2011, р.144.

---

69
Er.av. XII asrda Isroil Falastin hududida o‘n ikki qabila ittifoqi sifatida 
butunlay shakllanib bo‘ladi. Saylanuvchi sardorlar – “shofetlar”(sudyalar) oliy 
kohin hisoblanib, qabilaning ko‘ngilli qo‘shinlari ustidan qo‘mondonlik 
qilardilar, tinchlik paytida esa ular qozilik qilar edilar.
Er.av. XI asr boshida Falastinda filistimlik harbiylar taxtga keladi. Isroilning 
qabilaviy tizimi qarshilik ko‘rsatishga noqobil ekanini ko‘rsatadi. Filistimliklar 
bilan kurashda omadli harbiy yetakchilar yetishib chiqadi. Shulardan biri – Saulni 
yahudiy qabilalari Isroil shohi deb saylaydilar. Shoh hokimiyatining o‘rnatilishi 
zodagonlar qarshiligiga qaramay asosiy ko‘pchilik tomonidan jadal qo‘llab-
quvvatlanadi. Saul o‘z yaqinlarini armiya mingboshisi va yuzboshisi qilib 
tayinlaydi, ularga dalalar va uzumzorlar tortiq qiladi. Bu mulozamat zodagonlarni 
noroziligini keltirib chiqaradi. Ammo Saul omadsiz qo‘mondon bo‘lib chiqadi. 
Filistimliklardan to‘la mag’lub bo‘lgach, o‘z joniga qasd qiladi.
Uning kuyovi Dovud shohlikni qabul qiladi (er.av. 1000-965 yy.). U 
markazlashgan monarxiya tashkil etish siyosatini olib boradi
G’arb olimlari tadqiqotlarida Dovud hukmronlik yillari (er. avv.1000-960y.y) 
deb ko‘rsatiladi
19
.
Uning davrida Quddus qo‘shib olinib, yangi podsholik poytaxtiga 
aylantiriladi. Mamlakatni boshqarish uchun markaziy davlat boshqaruvi tuziladi. 
Uning boshida oliy mansabdor shaxs turgan. Dovudning tashqi siyosati yaxshi 
yo‘lga qo‘yilgan edi. U filistimliklar bilan sulh shartnomasi tuzadi. Dovudning 
o‘rniga uning o‘g’li Solomon taxtga o‘tiradi(taxm. er.av.965-928 yy.). An'anaga 
ko‘ra u donoligi uchun ko‘kka ko‘tariladi, oqil va odil hakam qilib tasvirlanadi. 
Solomon hukmdorligida qurilish ishlariga katta e'tibor beriladi
Sulaymon Yaxva xudosi sharafiga Quddusda yorqin jilolangan ehrom
qurdiradi. Bu dinda montestik qarashlar olg’a surilgani ilk dinlardan biri ekanligi 
bilan ahamiyatlidir
20
.
Bu barcha binolarni bunyod etish uchun Tir shohi Axiram Solomonga eng 
yaxshi ustalar va rassomlarni, qurilish materiallarini yuboradi. Buning uchun 
Solomon Axiramni bug’doy va zaytun moyi bilan ta'minlardi, unga yigirmata 
shaharni ham berib yuboradi. Quruvchilik faoliyatining keng yoyilishi va saroyni 
ushlab turish katta mablag’lar talab qilardi. Bu esa soliqni ko‘paytirishga olib 
keladi.
Isroil -Yahudiy podsholigi hududi 12 viloyatga bo‘linib, ularning har biri bir yilda 
bir marta bir oy davomida saroyga oziq-ovqat keltirardi. Mehnat majburiyati 
kiritilgan edi. Solomonning hukmdorligi so‘ngida davlatning tashqi siyosiy ahvoli 
og’irlashadi. Shimoliy chegara ortida kuchli Damashq podsholigi paydo bo‘ladi.
Ko‘pchilik qabilalar Yahudiyadan ajralib, yangi Isroil podsholigini yaratadilar. 
Keyinroq (Er.av. IX asrda) uning poytaxti etib yangitdan bunyod etilgan Samariya 
e'lon qilinadi
. 
19
Worlds Together,Worlds Apart.W.W. Norton.& COMPANY.New York. 2011, р.145.
20
Worlds Together,Worlds Apart.W.W. Norton.& COMPANY.New York. 2011, р.146.

---

70
Dovud va Sulaymon tomonidan tashkil etilgan davlat doirasida chuqur 
diniy va madaniy o‘zgarishlar bo‘lib o‘tdi. Bugungi kunda Quddusdagi buyuk 
ibodatxonalardan biri dunyodagi boshqa barcha ibodatxonalardan ancha yuqori 
mavqega ega
21
.
Ilohiy diniy rahbarlardan eng shavqatsizlaridan Ishayo (taxminan mil. avv. 
720-yil), Ezra (taxminan mil. avv.600-yil) va Eramiya (taxminan mil. avv. 590yil) 
lar o‘ziga xos monoteistik din va madaniyatni shakllantirishda asosiy rol 
o‘ynashgan. Ularni yangi bir ma’bud, bir xudo va bir ma’naviy tizim g’oyasiga 
qarshi) ilohiy qirg’in qilish tahdidi ham to‘xtata olmadi
22
.
Er.av. 722 yilda Ossuriya shaharni egallab oladi va Isroil davlati tugatiladi. 
Janubiy podsholik yana 120 yil yashaydi. Er.av. 587 yilda bobilliklar Quddusni 
bosib olib, talaydilar. Uning hududida Yangi Bobil viloyati paydo bo‘ladi.