Rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidаgi toshkent dаvlаt pedаgogikа universiteti

Keltlar (gallar) hujumi .
G’arbiy va O‘rta Yevropa yerlarining bir 
qismida yashagan jangovar( gall) kelt qabilalarining hujumi Rim hududining 
kengayib borishiga barham bergan. Eramizdan avvalgi V asrda keltlar Alp 
tog’larini oshib o‘tib, Apennindan shimoldagi viloyatlardan surib chiqargan va Po 
daryosi sohillariga o‘rnashgan. Keltlarning hujumi Italiya qabilalari va hatto 
etrusklarni ham Rim jamoasi atrofiga birlashishga majbur etgan. Rimliklar “galla
” deb atagan keltlar etruriyaga bir necha hujum qilganlaridan keyin eramizdan 
avvalgi 390-yilda Rimga otlanganlar. Rimga yaqin oqadigan Alliya daryosi 
bo‘yidagi jangda gallar rimliklar qo‘shinini tor-mor keltirganlar.
Gallar bosririb kirgach markaziy Italiyani yer bilan yakson qilganlar, 
istilochilar o‘t qo‘yib butun Rimni yondirib yuborganlar, unda Kapitoliydagi tosh 
qo‘rg’on omon qolgan , xolos. Gallar Kapitoliy tepaligini qamal qilishga 
kirishganlar. Tunlardan birida gallar Kapitoliyni ishg’ol qilishga uringanlarida 
ma’buda Yunon ibodatxonasidagi g’ozlar g’ag’illab shovqin ko‘targan. Kapitoliy 
himoyachilari g’ozlar shovqin ko‘targan joyga kelib, gallarni uloqtirib 
tashlaganlar. Bu holat “Rimni g’ozlar qutqazgan” degan afsonaning to‘qilishiga 
sabab bo‘lgan.
Gallarning hujumi to‘g’risidagi rivoyatlarda noaniq ma’lumotlar ko‘p 
uchraydi. Ammo Alliya qirg’oqlarida jang bo‘lgani, Kapitoliyning qamal 
qilingani, Rim to‘lov bergandan keyin gallarning Rimdan qaytib ketgani haqiqiy 
voqealardir.
Keyinchalik gallar yana bir marta Rimga hujum qilishga uringanlar, ammo 
bu urinish natijasiz bo‘lgan, shundan keyin eramizdan avvalgi 334-yilda ular 
rimliklar bilan sulh shartnomasi tuzganlar.
Samniy urushlari.
Gallarning hujumi Rimning Latsiydagi ta’sirini 
bo‘shashtirgan. Latinlar ittifoqi deyarli buzilib ketgan. Ba’zi latinlar qo‘llab 
turgan volsklar bilan bo‘lgan urushlarda rimliklar Latsiyda ilgarigi mavqe’larini 
tiklab olganlar. Eramizdan avvalgi IV asr o‘rtalaridagina Latsiy shaharlari Rim 

---

206
bilan ittifoqchilik munosabatlarini tiklaganlar. Janubiy etruriya ham 
bo‘ysundirilgan. So‘ngra uzoqqa cho‘zilgan samniy urushlari boshlangan. Bu 
qabilalar o‘rta Italiyaning bir qismi bo‘lgan, sharoiti o‘gir, Samniumda 
yashaganlar. Samniylar chorvachilik (ayniqsa, yilqichilik ) , ovchilik bilan 
mashg’ul bo‘lgan, ular temirga ishlov berishni bilganlar. Ular sirakuza bilan 
Karfagenni yollanma qo‘shinlar bilan ta’min etib turgan, bu qo‘shinlar o‘zlarining 
yuksak jangovarlik sifatlari bilan nom chiqargan. Samniy drujinalari talonchilik 
maqsadida boy Kampaniya shaharlariga hujum qilib turgan. Eramizdan avvalgi 
IV asr o‘rtalarida ular bilan Kampaniya viloyatida yashovchi qabilalar o‘rtasida 
doim urush bo‘lib turgan. Rimliklar ana shu urushlardan Gall- xo‘roz deganidir. 
Keltlar dubulg’alariga xo‘roz patlarini qadab qo‘yganliklari uchun rimliklar ularni 
masxaralab shunday nom berganlar.
foydalanib samniylar federatsiyasiga qarshi urush olib borganlar, ular bu 
kurashlari natijasida samniylarni surib chiqarib unumdor Kampaniya yerlarini 
shuningdek, samniylar ishg’ol qilib turgan yerlarni ham tortib olish orzusida 
bo‘lganlar. Eramizdan avvalgi 343-341-yillarda samniylar bilan bo‘lgan birinchi 
urush natijasida Rimliklar Kampaniyani o‘zlariga bo‘ysundirganlar.
Eramizdan avvalgi 340-338-yillarda latin ittifoqiga kirgan shaharlar bilan 
Rim o‘rtasida latin urushi bo‘lib o‘tgan. Latin urushiga sabab latin shaharlarining 
Rim gegemonligini ag’darib tashlashga, uni latin ittifoqining oddiy a’zosiga 
aylantirishga uringanliklari , shuningdek, latinlar bilan rimliklarning 
Kampaniyadan manfaatdorliklari to‘qnash kelganligi bo‘lgan, negaki 
Kampaniyaning unumdor yerlari rimliklarning ham, latin plebslarining ham 
diqqatini jalb qilib kelgan. Latin shahalari bilan Italiya qabilalari ittifoq bo‘lib 
Rimga qarshi chiqishgan. Lekin rimliklar kampaniyaliklar bilan bir tomonlama 
sulh tuzib bu ittifoqni bo‘shashtirishga muvaffaq bo‘lganlar. Bu sulhga muvofiq 
Kapuya zodagonlariga Rim fuqarosi huquqi berilgan. So‘ngra latinlar bilan 
volsklarning qarshiligi sindirilgan. Latsiya saharlari Rimga qaram bo‘lib qolgan. 
Ulardan ba’zilari Rim fuqaroligi huquqiga ega bo‘lgan, boshqalari hamma 
huquqlarda rimliklar bilan teng qilingan bo‘lsalar-da, komissiyalarda ishtirok 
qilishga haqlari bo‘lmagan. Kurashda qattiq qarshilik ko‘rsatgan shaharlar o‘z 
hududlarining bir qismini Rimga berishga majbur bo‘lgan. Volsklarning 
shaharlari koloniyalarga aylantirilib, volsklarning o‘zlari tog’lik joylarga surib 
yuborilgan.
Samniy qabilalarining federatsiyasi Rimning Italiya markazida birdan-bir 
dushmani bo‘lib qolgan. Samniylar bir qancha itlatiy qabilalaridan Rimga qarshi 
ittifoq tuzganlar. Ikkinchi samniylar urushi boshlangan(Eramizdan avvalgi V327-
304-yillarda davom etgan) . Rimliklar Kampaniyada g’alaba qilgandan keyin 
Samniyumga bostirib kirganlar. Bu yerda eramizdan avvalgi 321-yilda samniylar 
Kavdiy shahri yaqinida tor o‘rmon daraligida ikki konsulning armiyasini ham 
qurshab olganlar. Rimliklar og’ir shartlar bilan taslim bo‘lganlar va Samniumni 
tashlab chiqishga va’da berganlar. “Rim shavkatiga va Rimning harbiy ruhiga 
qat’iy barham berish uchun” barcha Rim jangchilari ulardan tortib olingan qurol-

---

207
yarog’larda terib solingan o‘ziag xos g’alati darvoza tagidan- “zulm tagi” dan 
o‘tkazilgan.
Ammo rimliklar va’dalariga vafo qilmay urush harakatlarini yana boshlab 
yuborganlar va bu urush rimliklar foydasiga burilish bo‘lmaguncha davom 
etavergan. Eramizdan avvalgi 304 yilda tuzilgan sulh shartnomasiga muvofiq 
Kampaniya rimliklarga o‘tgan.
Uchinchi samniylar urushi (eramizdan avvalgi 298-290-yillar ) juda ham 
katta qiyinchiliklar bilan o‘tgan . Samniylar yana ittifoq tuzganlar. Bu ittifoqqa 
etrusklar , gallar, umbralar kirgan. Ular Rimga qarshi “g’azot” urushini e’lon 
qilganlar. Oq bo‘zdan tikilgan motam kiyimlarini kiygan samniylar g’oyat zo‘r 
sabot bilan urush qilganlar. Ammo yaxshi tashkil etilgan Rim polisi qo‘shinlari 
g’alaba qilgan. Eramizdan avvalgi 288-yilda huvillab qolgan, qonga belangan, 
shafqatsizlik bilan g’azot qilingan va kuydirilib vayron etilgan Samniumni 
Rimliklar o‘zlariga bo‘ysundirganlar.
O‘sha yillar ichida rimliklar shimoliy Italiyani ham o‘zlariga tobe qilganlar. 
Shuningdek, etrusk shaharlari ham Rim ittifoqchilariga qaram bo‘lib qolgan.
Urushlar natijasida eramizdan avvalgi IV asr o‘rtalariga kelib butun o‘rta
Italiya , ya’ni Po daryosidan tortib to Lukaniya chegarasigacha bo‘lgan yerlar Rim 
hukmronligi ostiga o‘tgan.