Rivojlangan darslik lotin tayyor doc

14.3. Osiyo Tinch okeani bo`yi davlatlari hamkorligi (ATES) ASEAN 
Osiyo-Tinch okean mintaqasida bir necha integratsiyali birlashmalar bo`lib, 
bularning ichida eng ahamiyatlisi ASEAN va ATESdir. 
ASEAN 1967 – yilda tashkil topib, unga avvalo Indoneziya, Malayziya, 
Singapur, Tailand va Filippin davlatlari kirgan. Keyinchalik Myanma, Bruney, Laos, 
Vetnam va Kambodja qo`shiladi. Bu mamlakatlar sanoat va qishloq xo`jaligi, ilmiy-
tadqiqot ishlari bo`yicha hamkorlik qilib, ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishni maqsad 
qilib qo`yganlar.
ASEANning yuqori organi davlat boshliqari konferentsiyasi hisoblanadi. 
Markaziy rahbar organi Tashqi ishlar vazirlari uchrashuvi hisoblanadi. Sohalar 
bo`yicha vazirlar uchrashuvi rahbarlik qiladi. Masalan, iqtisodiy masalalar davlatlar 
iqtisodiy vazirlari uchrashuvida xal qilinadi. Boshqa tarmoqlar bo`yicha komitetlar 
qaror qabul qiladi. Maxsus muassasalar ham mavjud bo`lib, neft bo`yicha Kengash, 
Kema egalari assosatsiyasi, Bank kengashi, Moliya korporatsiyasi kabilardir. 

---

337
ASEANning tashqi aloqalari maxsus komitetlar tomonidan olib borilib, ular 11 
mamlakat poytaxtlarida mavjud.
Umuman iqtisod bo`yicha erkin savdo xududini yuzaga keltirish ko`zlanib, bu 
juda uzoq muxlatni o`z ichiga oladi. Hamkorlikni xavfsizlik, moliya, 
telekommunikatsiya, turizm, atrof-muxitni saqlash, qishloq xo`jaligi, transport, 
sog`liqni saqlashlarga qaratish ko`zda tutiladi. Hamkorlik asosan Avstraliya, Kanada, 
yeI, Yaponiya, Janubiy Korea va AQSHga qaratilgan. 
1997 – 1998 yil inqirozi ASEAN mamlakatlarida iz qoldirgan. Bunda 
tuzumiy muammolar mavjudligi o`sishga ta’sir etishi turgan gap. Lekin asosiy 
xususiyat 
ц
iklli jarayonda deb bilingan. Bu inqirozdan chiqish uchun tadbirlar 
qo`llanilgan. Bularning ichida eng muhimi Yaponiyaning moliyaviy yordami bo`lib, 
bundan avvalo Malayziya, Tailand (1,85 mlrd. dollar) foydalana olgan. Umumiy 
jamoa valyutasini qo`llash, kapital siljishi nazoratini o`rgatish, milliy iqtisodiyotni 
dalvat tartiblashuvini kuchaytirish kabi takliflar o`rtaga qo`yilgan. Biroq bular asosan 
amalga oshmagan. 
Osiyo yangi industrial mamlakatlarining ko`pchiligi ASEANga kiradi. 
Ma’lumki, bularning yarmi rivojlangan mamlakatlar hisoblanib, ikkinchi yarmi 
shunga yaqindir. 
ATES 1989 – yilda tashkil topgan bo`lib, mamlakatlararo yig`ilish 
hisoblanadi. Bunga avvalo 18 ta mamlakat qo`shilgan: Avstraliya, Bruney, Gonkong, 
Kanada, Xitoy, Kiribati, Malayziya, Marshain orollari, Meksika, Yangi Zelandiya, 
Papua-Yangi Gvineya, Janubiy Korea, Singapur, AQSH, Tailand, Tayvan, Filippin, 
Chili bo`lib, so`ngra yana uch mamlakat qo`shilgan, bular: Vetnam, Peru va Rossiya. 
Ko`rinib turibdiki, buj uda yirik tashkilot bo`lib, Osiyo, Amerika qit’alari hamda 
Polineziya mamlakatlarini birlashtiradi. ATES maslahat qavmida bo`lsa ham, amalda 
uning ishchi organlari savdo, investitsiya, moliya faoliyatlarining mintaqa qoidalarini 
ishlab chiqadi. Vazirlar va ekspertlar uchrashuvi bo`lib turadi. Savdo va investitsiya 
komitetlari, Iqtisodiy komitet va ishchi guruhlar, Ta’lim fondi kabilar shular 
jumlasidandir.

---

338
Integratsiyalashuvdan keladigan daromadlarning taqsimlanishidagi notekislik 
mavjudligi aniqlanib, hisob bo`yicha savdo erkinligi o`rtacha 2%dan real 
daromadning o`sishiga olib kelishi kerak. Lekin bu asosan raqobatbardosh 
mamlakatlarga tegadi. 2020 – yilgacha rivojlangan (rivojlangan mamlakatlarda 2010 
– yilgacha) erkin savdo hududini yaratish va investitsiyani erkinlashtirishga o`tish 
belgilangan. Boj chegaralanuvlarini pasaytirish JST (jahon savdo tashkiloti) kelishuvi 
asosida amalga oshirilishi ko`zda tutilgan. Lekin ko`p mamlakatlarda aniqlik kam, 
kelishilmagan masalalar hali ko`p. 
Keyingi 
yillarda 
Osiyo-Tinch 
okean 
mintaqasi 
(OTM)ning 
jahon 
iqtisodiyotidagi hissasi ortib bormoqda. Unga jahon YAIMning 60 foizi to`g`ri 
keladi. Ichki mintaqaviy savdo va investitsiya oqimi ustunlik bilan o`smoqda. Agar 
70 – yillarda OTMning geografik mamlakatlari tashqi savdoda yevropaga mo`ljal 
qilsa, 80-90 yillarga kelib OTM asos hisoblanadi va mintaqaviy o`zaro iqtisodiy 
aloqalar ahamiyatli bo`lib qoladi. OTM mamlakatlarining jahon savdosidagi hissasi 
40 foizgacha ko`tarildi. Bu mamlakatlar rivojlanish yo`liga o`tib, islohatlarni amalga 
oshirmoqdalar. Davlatlarni tartiblashtirish rollari o`zgarmoqda, bank sohasida, tashqi 
savdo erkinligi, chet investitsiya oqimi kabilarda ham ko`p o`zgarishlar yuz 
bermoqda. Bularning hammasi iqtisodiy rivojlanishga ijobiy ta’sir ko`rsatmoqda.