Резервная копия Монография Адилбекова cdr

Plazmatik hujayra
– oval, cho‘zinchoq, dumaloq va poligonal shaklga ega. 
Bu hujayraning diametri 15-18 mikron bo‘lib, mikroskop ostida ko‘rilganda 

---

37 
(Papengeym yoki Gimza-Romanovskiy usulida bo‘yalgan qon va ilik surtmalarida) 
uning yorqin, to‘q zangori rangdagi tsitoplazmasi e’tiborni jalb qiladi. Sinchiklab 
tekshirilganda tsitoplazmaning ko‘piksimonligini, sekret ishlab chiqaradigan 
minglab mayda lizosomalardan iboratligini ko‘rsa bo‘ladi. Bu tsitoplazmaning 
chetida, dumaloq shakldagi och binafsha rangga bo‘yalgan yadro ko‘rinadi, 
yadroning bir chetidan tsitoplazma oval rangda yaqqol ko‘rinib turadi. Bu sohada 
elektromikroskopik usul bilan tekshirilganda ko‘plab mitoxondriyalar borligi 
aniqlanadi, bu esa plazmatik hujayraning nihoyatda energiyasi kuchli hujayra 
ekanligidan dalolat beradi. Haqiqatdan ham, organizmni himoya qiluvchi barcha 
immunologlobulinlar (IgA, IgD, IgE, IgG, IgM) plazmatik hujayralarda ishlab 
chiqilib, antitanalar sifatida gumoral immunitet tizimi faoliyatida ishtirok qiladi. 
Ular organizmga yot, kasallik chaqiruvchi antigenlarni bog‘lab antigen-antitana 
kompleksini hosil qiladi, ular esa makrofaglar tomonidan yutib yuboriladi va 
kasallik chaqiruvchi agent yo‘q qilinadi. “Plazmatik hujayra” degan nom W. 
Waldejer (1875) tomonidan berilgan. Sog‘lom odamning qonida 0-2% gacha 
plazmatik hujayralar uchraydi. 
Gemostaz.
Qon tufayli gemostaz ta’minlanadi. Tirik organizmdagi qon 
doimo suyuq holatda bo‘ladi. Qonning bu xususiyati butun organizm bo‘ylab 
harakatlanib uni hayotiy zarur elementlar bilan ta’minlash imkoniyatini beradi. 
Qonning organizmdan oqib chiqib ketmasligini gemostaz, ya’ni qon ivitish tizimi 
ta’minlab turadi. U murakkab fermentlar tizimi bo‘lib, qon ivish tizimini, 
antikoagulyantlar tizimini, antikoagulyantlarning ingibitorlari tizimini qamrab 
oladi. Qonning ivish jarayoni qon zardobi va trombotsitlardagi faol moddalarning 
o‘zaro munosabati tufayli amalga oshadi. 
Qon zardobidagi gemostazni ta’minlashda ushbu moddalar asosiy omil 
hisoblanadi: protrombin, fibrinogen, qondagi tromboplastin, kaltsiy ionlari, 
proaktselerin, aktselerin, prokonvertin, antigemofil globulin, Rozental omili, 
Xageman omili, fibrinni mustahkamlovchi omil.
Ma’lumki, muayyan qonuniyatga binoan qon oqimida har bir qon hujayrasi 
o‘z joyiga ega. Eritrotsitlar qon oqimining o‘rtasida, trombotsitlar chetida, 

---

38 
leykotsitlar esa o‘rtasida oqadi. Trombotsitlar endoteliy hujayralariga yopishib 
qolmaslik uchun prostotsiklin (antiagregant) ishlab chiqaradi. Shunga qaramay qon 
tomirining devori buzilgan joyga dastlabki trombotsit yopishadi. Bu jarayon 
agregatsiya deyiladi. Uning ustiga boshqa trombotsitlar kelib yopishadi. Bu 
jarayon aglomeratsiya deyiladi. Ularning ustiga qon oqimidagi leykotsitlar 
yopishib oq tromb hosil qiladi, ularning ustiga eritrotsitlar yopishib qo‘shilma 
tromb hosil qiladi. Bu gemostaz omillarini faollashtirib yuborib, jarohatning urnini 
yo‘qotishga olib keladi. Oqibatda qon oqishi to‘xtaydi. Endoteliy hujayralari 
tiklana boshlaydi. Qon tomirning devorchasi normal holga kelgach, kerak bo‘lmay 
qolgan tromb eritib yuboriladi.