Резервная копия Монография Адилбекова cdr

Eritrotsit
- qizil kon hujayrasi bo‘lib, ichidagi gemoglobin tufayli 
organizmning nafas olish jarayonini ta’minlaydi. Sog‘lom ayolning 1 mm
3
qonida 
3 800 000 - 4 800 000, erkak odamda 4 000 000 - 5 000 000 eritrotsitlar bo‘lishi 
kerak. Normal eritrotsitning kattaligi 6-9 mikrongacha bo‘lib, diametri 7,2 
mikronga teng. Eritrotsit dumaloq yoki oval shakldagi mikroskopik hujayra. 
Normal eritrotsitning osmotik qarshilik ko‘rsatkichi 0,4%-0,99% ni tashkil etadi. 
Eritrotsit 120 kun umr ko‘radi.
Eritrotsitlar qobig‘ining yorilishi, ichidagi gemoglobinning qon plazmasiga 
chiqib, uni qizil rangga bo‘yashi hamda plazmaning tiniq («lakli») qonga aylanib 
qolishi 
gemoliz
deb ataladi. Parchalanib, gemoglobindan mahrum bo‘lgan 
eritrotsitlar stromasini “eritrotsitlar soyasi” deyiladi. Bir qancha sabablarga ko‘ra 
eritrotsitlar organizmda ham, organizmdan tashqarida ham parchalanishi mumkin. 
Hozirgi vaqtda eritrotsitlarning sathida ko‘plab antigenlar borligi 
aniqlangan. Ulardan eng muhimlari ABO, rezus, Lyuis, Lyuteran, Kell, Kellano, 
Daffi, Kidd, Djoy, Reyt antigenlari va boshqalarni e’tirof etish mumkin.
1901 yilda K.Landshteyner va 1907 yil Ya.Yanskiy tomonidan odamlarning 
qon eritrotsitlarida agllyutinatsiyalanuvchi ikki faktor - agglyutinogen A va 
agglyutigyugen B, plazmada esa agglyutinatsiyalovchi ikki modda - agglyutinin α 

---

31 
va agglyutinin β lar aniqlangan. Odam qonida agglyutinogen A bilan agglyutinin α, 
agglyutinogen B bilan agglyutinin β hech vaqt birga uchramaydi, shuning uchun 
organizmning o‘z eritrotsitlari agglyutinatsiyalanmaydi.
Eritrotsitlarda agglyutinogenlar, plazmada esa agglyutininlar bor-yo‘qligiga 
qarab, barcha odamlarning qonini to‘rt guruhga ajratish mumkin. Yanskiy 
klassifikatsiyasiga ko‘ra, I guruhdagi odamlarning eritrotsitlarida agglyutinogenlar 
yo‘q, plazmasida esa α va β agglyutininlari bor; II guruhdagi odamlarning 
eritrotsitlarida agglyutinogen A va plazmasida agglyutinin β bor; III guruhdagi 
odamlarning eritrotsitlarida agglyutinogen B va plazmasida agglyutinin α bo‘ladi; 
IV guruhdagi odamlar eritrotsitlarida A va B agglyutinogenlari borligi va 
plazmasida agglyutininlar yo‘qligi bilan ta’riflanadi. Agglyutinatsiya plyus (+) 
belgisi, uning ro‘y bermasligini esa minus (-) belgisi ko‘rsatilib belgilanadi.
Yuqoridagidan kelib chiqib, hamma odamlar eritrotsitlarda agglyutinogenlar 
(agglyutinogen A va B), plazmada esa agglyutininlar (aggltinin α va β) bor-
yo‘qligiga qarab qarab to‘rtta: Oαβ (I); Aβ (II); Bα (III); AB (IV) qon guruhlariga 
bo‘linadilar. Bu klinik gematologiya va sud tibbiyoti uchun o‘ta ahamiyatlidir.
So‘nggi vaqtda yangi agglyutinogenlar kaShf etilgani munosabati bilan qon 
guruhlari haqidagi ta’limot ancha murakkablashdi. Masalan, A guruhi bir qancha 
guruhchalardan iborat ekan (A
1
A
2
, A
3
, A
4
va h.k.). 
Qon quyish imkoniyatini aniqlash uchun qon guruhni aniqlash katta amaliy 
ahamiyatga ega. Shu maqsadda donor eritrotsitlari agglyutinatsiyalanmasligini 
aniqlashning o‘zi muhim, chunki quyiladigan qon plazmasi retsipient qonida 
suyulgani tufayli uning eritrotsitlarini agglyutinatsiyalantirmaydi. I guruhdagi 
odamlarga faqat I guruh qonini quyish mumkin. I guruh qonini esa hamma 
guruhlardagi odamlarga quyish mumkin. Shuning uchun I guruhdagi odamlar 
universal donorlar
hisoblanadi. IV guruhdagi kishilarga barcha to‘rt guruhning 
qonini quyish mumkin. IV guruh qonini esa faqat IV guruhdagi odamlarga quyish 
mumkin. II va III guruhdagi odamlarga bir nomli guruh qonini, shuningdek I 
guruhdagi odamlar qonini quyish mumkin. II yoki III guruhdagi odamlar qonini 
tegishli guruhdagi odamlarga va IV guruhdagi kishilarga quyish mumkin.

---

32 
Turli mamlakatlarda aholining qon guruhlari tekshirilganda odamlarning 
qaysi guruhga mansubligi haqida quyidagi o‘rtacha ma’lumotlar olingan: I guruh-
40%, II guruh-39%, III guruh-15%, IV-6%. 
Aksari odamlarning eritrotsitlarida (85%) yana bir faktor mavjud bo‘lib, uni 
birinchi marta Landshteyner va Viner 1940 yilda makak (macacus rhesus) zotli 
maymun qonidan topgan va shuning uchun ham uni rezus faktor (qisqartirilgani Rh 
faktor) deb atashgan. Mazkur faktorga xos bo‘lgan odam qoni (rezus musbat qon) 
ushbu faktorga xos bo‘lmagan (rezus manfiy) odamga quyilsa, rezus manfiy odam 
qonida spetsifik agglyutininlar va gemolizinlar hosil bo‘ladi. Bunday odamga rezus 
musbat qon qaytadan quyilsa agglyutinatsiya va og‘ir oqibatlar (gemotransfuzion 
shok) paydo bo‘lishi mumkin. Rezus manfiy onada rezus musbat homila 
rivojlanishi alohida ahamiyatga ega. Bu holda homilaning rezus faktori platsenta 
orqali ona qoniga o‘tadi, natijada ona qonida spetsifik antirezus moddalar hosil 
bo‘ladi, bu moddalar platsenta orqali qaytadan homila qoniga diffuziya yo‘li bilan 
o‘tadi-da, uning eritrotsitlarini agglyutinatsiyalab va gemolizlab, og‘ir oqibatlarga 
sabab bo‘ladi. Ba’zan homilaniig o‘lik tug‘ilishi shu bilan tushuntiriladi.