Резервная копия Монография Адилбекова cdr

 1.4. Ekspert xulosasi va uni yuridik baholash 
O‘zR 
JPKning 
184-moddasida 
ko‘rsatilganidek, 
ekspert 
zaruriy 
tekshiruvlarni o‘tkazib bo‘lgandan keyin o‘z nomidan yozma xulosa tuzadi va uni 
imzolab tasdiqlaydi. 
Turli xil sud-tibbiy ekspertizalarning, shu jumladan sud biologiya 
ekspertizalarning natijalari jinoiy-protsessual va fuqarolik kodekslariga binoan 
“Ekspert xulosasi” deb nomlanadigan hujjatda rasmiylashtiriladi. U quyidagi 
qismlardan tuziladi: ish tafsilotining qisqacha bayonini o‘z ichiga olgan kirish 
qismi, tekshiruv qismi va to‘xtamlar qismi. 
Kirish qismida quyidagilar ko‘rsatilishi lozim: ekspertiza o‘tkazilayotgan 
vaqt va joy; ekspert tekshiruvi uchun ahamiyatli bo‘lgan ekspertiza o‘tkazishdagi 
sharoitlar (yoritish, havo harorati va h.k.); ekspertiza o‘tkazish uchun asos bo‘lgan 
protsessual hujjat (qaror yoki ajrim); ekspertiza kim tomonidan va qachon 
tayinlanganligi; ekspertning familiyasi, ismi va otasnning ismi, ma’lumoti, ixtisosi, 
ushbu ixtisoslik bo‘yicha staji, ilmiy darajasi va ilmiy unvoni, egallab turgan 
lavozimi; ashyoviy dalillar ekspertizalarida jinoiy yoki fuqarolik ishining nomi va 
nomeri, jildlar, ish varaqlarning soni, ekspertizaga keltirilgan ob’ekt, namunalar 
ro‘yxati; ekspertning huquq va majburiyatlari tushintirilganligi; xulosa berishdan 
bo‘yin tovlaganlik va bila turib yolg‘on xulosa berganlik uchun jinoiy javobgarlik 
to‘g‘risida ekspertning ogohlantirilganligi; ekspertiza o‘tkazish vaqtida kim xozir 
bo‘lganligi; ekspertiza oldiga hal etish uchun qo‘yilgan savollar; ish tafsilotining 
qisqacha bayoni.
Ish tafsilotlarida sud-tibbiy ekspert uchun ekspert tekshiruvini o‘tkazish va 
to‘xtamlarni tuzish uchun kerak bo‘lgan ma’lumotlar tergov materiallari, tibbiy 
hujjatlar, 
murdalar, 
jabrlanuvchi, 
ayblanuvchi 
va 
boshqa 
shaxslarning 
ekspertizalaridan ma’lumotlar keltiriladi. 

---

25 
Tekshiruv qismi tekshiruv jarayonining to‘la ta’rifini va unda aniqlangan 
ma’lumotlarni o‘z ichiga olishi kerak. Unda ekspert ishning qaysi materiallaridan 
foydalanganligi, qaysi ashyoviy dalillar, namunalar va boshqa ob’ektlar 
tekshiruvdan o‘tkazilganligi; xususan qanday tekshirishlar o‘tkazilganligi, qanday 
usullardan foydalanilganligi va ularning ishonchlilik darajasi ko‘rsatiladi. 
Ashyoviy dalillar va ularda bor izlarning to‘liq ta’rifi, qo‘llanilgan usullar va 
tekshiruvlar, ko‘llanilgan reagent, apparatura va uskunalar, taxlil jarayoni 
ko‘rsatilgan holda har bir tur tekshiruv natijalarini bayoni, ekspertizaga keltirilgan 
namunalar tekshiruvini o‘z ichiga olishi lozim.
Kirish qismi, ish tafsilotlari va tekshiruv qismi birgalikda ekspert 
xulosasining protokolini tashkil etib, u sud-tibbiy ekspert va kirish qismida 
ko‘rsatilgan shaxslar tomonidan imzolanadi.
Ekspert xulosasini to‘xtamlari o‘tkazilgan ekspertiza natijalari asosida ilmiy 
asoslangan ekspert fikridir. To‘xtamlar ekspertiza jarayonida olingan ob’ektiv 
ma’lumotlar asosida ekspert tomonidan hal qilinishi lozim bo‘lgan savollarga mos 
holda tuziladi. Ular ekspertning fikriga binoan ekspertiza jarayonida aniqlangan va 
ish uchun ahamiyatli bo‘lgan ob’ektiv ma’lumotlarning ekspert bahosini o‘ziga 
olishi kerak va tibbiy atamalarni imkoniyat doirasida ishlatmay, aniq va konkret 
bayon qilinishi lozim. Har bir savol bo‘yicha ekspert fikri fakt ma’lumotlari bilan 
asoslangan bo‘lishi kerak.
Ekspert xulosasida ish uchun ahamiyatli bo‘lgan va ekspert o‘z tashabbusi 
bilan aniqlagan holatlar, jinoyat sabablari va uning sodir qilinishiga imkon bergan 
shart-sharoitlar, shuningdek, uni bartaraf kilishga doir tashkiliy-texnikaviy 
tavsiyalar ko‘rsatilgan bo‘lishi mumkin. 
Ekspert xulosasining kirish qismi, ish tafsilotlari va tekshirish kismi bevosita 
ekspertiza o‘tkazish jarayonida tuziladi. To‘xtamlar qismi barcha ekspert 
tekshiruvlarining natijalari olingandan so‘ng uch kundan ko‘p bo‘lmagan vaqt 
ichida tuziladi. Ekspertizalar o‘tkazish muddati ularning turi, ekspert 
tekshiruvlariniig xarakteri va hajmi bilan belgilanadi hamda ular zarur barcha 
materiallar olingandan so‘ng bir oydan oshmagan muddat ichida o‘tkazilishi lozim. 

---

26 
Bu muddat cho‘zilgan holda ekspertiza tayinlangan idora va sud-tibbiy ekspertiza 
muassasasi boshlig‘iga buning sababi to‘g‘risida yozma ravishda xabar berilishi 
kerak.
Ekspert xulosasi kamida ikki nusxada tuzilib ulardan biri ekspertiza 
tayinlagan idoraga yuboriladi, ikkinchisi esa sud-tibbiy ekspertiza muassasasida 
qoladi. Ashyoviy dalillarning ekspertizasi ekspertiza jarayonida ish jurnalida 
qilingan yozuv bilan rasmiylashtiriladi va u asosida ekspert tekshiruvlari tugagach 
ekspert xulosasi tuziladi.
Ekspert xulosasini turli qisqa ma’lumotnomalar va ko‘chirmalar bilan 
almashtirish hamda sud-tibbiy hujjalar tuzishda tasdiqlanmagan forma va anketa 
tipidagi blankalardan foydalanish man etiladi.
Tekshiruv o‘tkazilgandan qolgan ashyoviy dalillar, namunalar, boshqa 
ob’ektlar, shuningdek, fotosuratlar, sxemalar, chizmalar ekspert xulosasiga qo‘shib 
qo‘yilishi zarur. 
Agar ekspertga berilgan materiallarning yetarli emasligi yoki ekspertning 
maxsus bilimlari yetarli emasligi tekshiruv chog‘ida ma’lum bo‘lib qolsa, 
ekspertning xulosasi ayrim qo‘yilgan savollarga javob berishni rad etish asoslarini 
o‘z ichiga olgan bo‘lishi lozim 
O‘zR JPKning 185-moddasida ta’kidlanishicha, xulosa berishning iloji 
yo‘qligi ekspertiza o‘tkazishga imkon beruvchi omillarning yo‘qligi va ekspert 
unda bor bo‘lgan material va ob’ektlar xulosa chiqarish uchun to‘liq emasligidan 
dalolat beradi. Bundan tashqari, ekspert ma’lum maxsus bilimga ega bo‘lsa-da, 
ammo oldiga qo‘yilgan savolga javob olish uchun imkoniyat bermasa yoki bu 
savolga javob olish uchun fanda mavjud bo‘lgan uslublar va tadqiq etish usullari 
qat’iy natija berishga imkon yaratmasa, u holda ekspert asoslantirilgan 
dalolatnoma tuzib, unda ushbu ekspert oldiga qo‘yilgan savollarga qanday 
sabablarga ko‘ra javob bera olmasligini tavsif etadi va o‘zining bu hujjatini 
ekspertiza muassasasining rahbariga va ekspertiza tayinlagan surishtiruvchi, 
tergovchi yoki sudga yuboradi. Tergovchi, surishtiruvchi xulosa berishning iloji 
yo‘qligi to‘g‘risida ekspert dalolatnomasini olgandan so‘ng, ekspert oldiga 

---

27 
qo‘yilgan savollarni ekspertizadan tashqari tergov harakatlari orqali hal etishga 
harakat kilishi mumkin. 
O‘zR JPKning 187-moddasida ko‘rsatilganidek, ekspert xulosasi 
surishtiruvchi, tergovchi yoki sud tamonidan ish bo‘yicha to‘plangan boshqa 
dalillar bilan birgalikda uning ilmiy asoslanganligi va ekspertiza o‘tkazish uchun 
belgilangan barcha protsessual qoidalarga rioya etilganligi nuqtai-nazaridan 
baholanadi. Jinoyat ishi bo‘yicha bir necha ekspertizalar o‘tkazilgan va ekspertlar 
bir xil fikrga kelmagan bo‘lsalar, surishtiruvchi, tergovchi yoki sud ba’zi 
ekspertlarning xulosalariga qo‘shilish va boshqa ekspertlarning xulosasiga 
qo‘shilmaslik to‘g‘risida o‘z fikrini asoslab berishi lozim.
Ekspertning xulosasi surishtiruvchi, tergovchi yoki sud uchun muqarrar 
daliliy kuchga ega emas. Sud-tibbiy ekspertizasi xulosasi sud yoki tergov 
tomonidan qabul qilinishi yoki rad kilinishi mumkin. Oxirgi holatda sud yoki 
tergov idoralari ekspertlar fikrlari bilan hisoblashishni inkor etishlarini yozma 
ravishda, qonkret sabablarni ko‘rsatib asoslashlari shart. Sud yoki tergov 
idoralarining bunday qarori qayta ekspertiza tayinlash uchun asos bo‘lishi mumkin. 
O‘zR JPKning 176-moddasida ko‘rsatilganidek, qayta ekspertiza o‘tkazish 
tayinlanganda ekspert oldiga ilgari foydalanilgan tekshirish usullarining ilmiy 
asoslanganligi to‘g‘risida masala qo‘yilishi mumkin. Qayta ekspertiza o‘tkazish 
to‘g‘risidagi qarorda yoki ajrimda birinchi ekspertiza xulosasiga qo‘shilmaganlik 
sabablari ko‘rsatilishi lozim. Qayta ekspertiza o‘tkazish boshqa ekspert (ekspertlar 
komissiyasi)ga topshiriladi. Birinchi ekspertizani o‘tkazgan ekspert qayta 
ekspertiza o‘tkazishda xozir bo‘lishi va tushuntirishlar berishi mumkin, lekin u 
ekspert tekshiruvi o‘tkazish va xulosa tuzishda ishtirok etmaydi.