Резервная копия Монография Адилбекова cdr

2.3. Qon va qon dog‘ining sud-tibbiy tekshiruvi
Og‘ir jinoyatlar, masalan, odam o‘ldirish, nomusga tegish, jarohat yetkazish, 
yo‘l-transport halokatlari sodir etilganda ashyoviy dalillardan qon izlari topilib, 
uning qaysi tur va guruhga mansubligi aniqlanadi. Jinoyatni ochishda bu juda 
muhim ahamiyatga egadir.
Fuqarolik ishlari ekspertizasida, masalan, otalik va onalikni aniqlashda, 
bolalarni almashtirish hollarida qon tekshirilishi muhim ahamiyat kasb etadi. 
Otalik va onalikni aniqlash kabi bahsli hollarda, bolalar almashtirilganda, 
jabrlangan yoki ayblanuvchining qonlarini ashyoviy dalil sifatidagi tekshirish 
natijalarini solishtirishda, qiyoslashtirish uchun namuna sifatida suyuq qon 
tekshiriladi. 
Sud biologiya laboratoriyasida qon suyuq va dog‘lar (izlar) ko‘rinishida 
tekshiriladi.
Qonni individualizatsiyalash eritrotsitlar, leykotsitlar, zardob, ferment 
tizimlari bo‘yicha tekshirishlar orqali aniqlanadi. 
Eritrotsitlar tizimi
bo‘yicha qon guruhlari ABO, MNSS, P, rezus (Rh), Le 
(Lyuis), Lu (Lassern), K (Kell), Kr, Fu (Daffi), Di (Diego), Xu, I guruh tizimlarida 
aniqlanadi.
Leykotsitlar tizimi
bo‘yicha 10 dan ortiq leykotsitar guruhlar (HL-A) 
farqlanadi. Qonni tekshirish leykotsitlarda mavjud bo‘lgan, o‘z belgilarini 

---

46 
avloddan-avlodga beruvchi antigenlarni o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlashga 
asoslangan.
Zardob tizimi
qon zardobi (plazma) takibidagi o‘z belgilarini avloddan-
avlodga beruvchi oqsillarni tekshirish bilan aniqlanadi. Zardob tizimi bo‘yicha sud 
tibbiyoti amaliyotida gaptoglobin (Нр), gamma-globulinlar (Gm), Inv, guruhga xos 
komponent (Gc), lipoprotenlar (Ag) tizimlari ko‘llaniladi. 
Ferment tizimi
inson qonini eritrotsitlari va zardobida saqlanadigan ko‘plab 
fermetlarni o‘z ichiga oladi. Sud tibbiyotida asosan izofermentlar qo‘llanadi. 
Izofermentlar aynan bir xil reaksiyalarga katalizator hisoblanib o‘zlariga xos 
bo‘lgan belgilarni avloddan-avlodaga o‘tkazish xususiyatiga ega. Ulardan 
eritrotsitlar javhar fosfatazasi, xolinesteraza, fosfatdegidrogenaza fermentlari qon 
dog‘larini tekshirishda keng qo‘llaniladi. 
Yuqorida ko‘rsatilganlardan ABO tizimi (klassik guruhi) o‘zida nafaqat 
agglyutinogenlar, balki agglyutininlarning mavjudligi bilan boshqa guruhlardan 
farq qilishi, tekshiruv usullarni qo‘layligi sababli sud tibbiyoti amaliyotida keng 
qo‘llaniladi. ABO tizimiga dastlab 1901 yilda Vena anatomiya instituti assistenti 
K.Landsteiner tomonidan asos solingan bo‘lib, shu vaqtgacha o‘z ishonchlik 
darajasini yo‘qotmagan. ABO tizimida suyuq qon va qon dog‘lari guruh 
mansubligi bir vaqtni o‘zida aglyutinogenlar va agglyutininlarning aniqlash bir 
qancha usullar yordamida tekshiriladi. Qon dog‘larida agtlyutinogenlar va 
agtlyutininlarning bir vaqtni o‘zidan aniqlash 1930 yilda N.V.Popov tomonidan 
taklif qiligan va amaliyotda keng qo‘llanilmoqda.
Suyuq qon guruhini sud biologiya laboratoriyasida aniqlash asoslari boshqa 
tibbiy muassasalarida (jarroxlik, travmatologiya, qon quyish stantsiyalari, 
ginekologiya va akusherlik va h.k.) qon guruhini aniqlash printsiplaridan xech ham 
farq qilmaydi. Bu tekshirish usullari agglyutinin va agglyutinogenlarning qonda 
mavjudligini aniqlashga asoslangan bo‘lib faqat texnik jihatdan bajarilishi bilan 
farq qiladi. 
Arar klinik laboratoriyalarda agglyutinogen va agglyutininlarni aniqlash yassi 
jismlar orqali (likopcha, chinni idishlarda, plastinkalarda) amalga oshirilsa, sud-

---

47 
biologiya laboratoriyasida probirkalarda tekshirish orqali qon guruhi aniqlanadi.