Review of law sciences
(2020) 107-112
7
yillarda O‘rta Osiyoda “Islom moliyaviy markazi”ga aylanishni rejalashtirayotgan
Qozog‘istondan [17, 121-138 betlar] ortda qolib ketishimiz mumkin va O‘zbekistonning
islomning barcha sohalaridagi O‘rta Osiyodagi ustunligini ta’minlab qola olmaymiz. Bundan
tashqari, taraflarning erk-muxtoriyati tamoyili ham ma’lum bir darajada hisobga olinmay
qolaveradi. Bu esa huquqning asosiy tamoyillaridan bo‘lmish
oldindan bashorat qilish
imkoniyatiga ta’sir etadi. Ammo faqatgina investitsiyani jalb qilishni va taraflarning erk-
muxtoriyati tamoyilini birinchi o‘ringa qo‘yib, huquqiy barqarorlik, huquqdagi aniqlik kabi
tamoyillarni chetga surib qo‘ya olmaymiz.
Shu sababli tamoyillar o‘rtasidagi muvozanatni saqlagan holda,
islom moliyasi va uning
asosini tashkil etadigan islom banklari shartnomalarini tartibga solishda Xalqaro xususiy
huquqning asosiy tamoyillariga tayangan holda javob izlashga urinishimiz zarur.
Yuqoridagi kabi noqulayliklarga uchramaslik uchun ba’zi normativ-huquqiy hujjatlarga
o‘zgartirish kiritish talab etiladi. Bunday normativ-huquqiy hujjatlar qatoriga O‘zbekiston
Respublikasi Fuqarolik kodeksi, O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksi,
O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy protsessual kodeksi hamda sudlarga oid bir qancha hujjatlarni
kiritishimiz mumkin. Masalan, Fuqarolik kodeksidagi mamlakat huquqi jumlasining o‘rniga
huquq so‘zining o‘zi qoldirilsa, taraflar tomonidan tanlangan shariat huquqini qo‘llashning imkoni
bo‘ladi. Biroq bu taraflar tomonidan tanlangan har qanday qoidalarning
mamlakatimiz sudida
qo‘llanilishiga olib kelishi mumkin. Aytaylik, shartnomada yahudiylikning odat normalari
qo‘llaniladigan huquq sifatida tanlansa, mamlakatimiz sudlarida ularni ham qo‘llashga to‘g‘ri
kelib qoladi. Bu esa nafaqat ommaviy tartib masalalarini, balki
sudyalar tomonidan bunday
qoidalarni qo‘llashdagi murakkabliklarni ham yuzaga keltirib chiqaradi. Ammo bu kabi
shartnomalarning amalda tuzilish ehtimoliga keladigan bo‘lsak, bu hali reallikdan ancha yiroq.
Shu sababli reallikka yaqin bo‘lgan islom moliyasi bilan bog‘liq shartnomalarni tartibga solish
asosiy o‘ringa qo‘yilgani maqsadga muvofiq.
Bundan tashqari, islom moliyasi bilan bog‘liq alohida qonunchilik normalarini ishlab
chiqishga ehtiyoj paydo bo‘layotgani ham inkor etilmayapti. Xususan, Oliy Majlis Qonunchilik
palatasi deputatlari Farhod Zayniyev va Jahongir Аbdurasulov anʼanaviy moliya tizimiga muqobil
ravishda islom moliyasini joriy etishga qaratilgan qonunchilik asoslarini yaratish vaqti keldi deb
ta’kidlab o‘tgani ham diqqatga sazovordir. Ularning fikricha, shiddatkor davr yangi imkoniyatlarni
izlash, real iqtisodiyotning rivojlanishi va faollashuvi uchun moliyaviy imkoniyatlar manbasini
kengaytirishni taqozo etayotir. Buning uchun esa anʼanaviy moliya
tizimiga muqobil ravishda
islom moliyasini joriy etishga qaratilgan qonunchilik asoslari yaratilishi lozim [18]. Bundan
tashqari, O‘zbekiston Respublikasi Senati raisining birinchi o‘rinbosari Sodiq Safoyev ham
mazkur masalaga alohida to‘xtalib o‘tgani e’tiborga molikdir. Sodiq Safoyev islom moliyasi
bo‘yicha quyidagi fikrlarni keltirib o‘tadi: “Islom moliyasi butun dunyoda taraqqiy topayotgan va
yuqori surʼatlarda rivojlanib kelayotgan moliya sohalaridan biri. Lekin biz shuni tan olishimiz
kerakki, O‘zbekistonda bu borada amaliy qadamlar tashlangani yoʼq.
Vaholangki, hukumat
tomonidan bu sohaning muhimligi va undan unumli foydalanish, rivojlantirish ishlarini boshlash
toʼgʼrisidagi qaror qabul qilingan va barcha davlat idoralarga yetkazilgan edi” [18]. Shuningdek,
mazkur masala O‘zbekistonning yetakchi olimlaridan hisoblanmish Omonboy Oqyulovning ham
nazaridan chetda qolgani yo‘q. Ularning fikriga ko‘ra, islom dinida bo‘lgan shaxslar uchun islom
moliyasi bilan bog‘liq masalalarning Fuqarolik kodeksida o‘z o‘rnini topishi juda ham muhim
hisoblanadi [18]. Bizning fikrimizcha, Fuqarolik kodeksi bilan birgalikda yangi alohida islom
moliyasi bilan bog‘liq qonunchilikning ishlab chiqilishi va ushbu qonunda islom moliyasi bilan
