Review of law sciences

Review of law sciences
(2020) 107-112 
3 
Albatta, islom moliyasining kirib kelishi O‘zbekiston Respublikasiga katta kapital va 
investitsiya kirib kelishini ham anglatadi. Chunki hozirgi kunda islom moliyasi dunyoda tezkor 
ravishda rivojlanib bormoqda va u butun dunyo moliya bozorining 1 %ini tashkil etadi [5]. Islom 
moliyasining asosida yotuvchi islom banklari uzoq tarixga ega bo‘lmasa-da, bugungi kunda 300 
dan ortiq islom banklari 50 dan ortiq mamlakatlarda, xususan, aholisining asosiy qismi islom 
dinida bo‘lgan mamlakatlar bilan bir qatorda rivojlangan davlatlar: AQSh, Buyuk Britaniya, 
Avstraliya kabi davlatlarda ham faoliyat yuritib kelmoqda [6].
II. Islom banklarining an’anaviy banklardan farqi
2.1.
 
Islom banklarining an’anaviy 
banklardan farq qiluvchi fundamental 
asoslari 
Islom banklari islom moliyasining 
amaliyotdagi ijrochilari bo‘lib, ushbu 
moliyaviy munosabatlarda asosiy rol 
o‘ynaydi. Bu banklarning biz bilgan 
an’anaviy banklardan farqi uch holatda 
ko‘rinadi. 
Birinchidan,
ular omonat foizini 
(ribo) islom diniga ko‘ra xarom deb 
hisoblaydilar va omonat foizidan foyda 
olmaydilar. Chunki islom dinining arkoni 
hisoblanmish Qur’oni Karimda Alloh daromadlarning xavfsiz bo‘lishi va halol savdoni ta’minlash 
uchun musulmonlarga pulni pulga urishdan keladigan foydani taqiqlaydi. Shariat qoidalarida ham 
omonat foizi sudxo‘rlik sifatida tanqid qilinib taqiqlanadi [7, 3-8 betlar]. 
Ikkinchidan,
mazkur 
banklarning faoliyati biz bilgan banklarning faoliyatidan ko‘ra investorlar faoliyatiga o‘xshab 
ketadi. Masalan, ko‘p hollarda ular o‘z mijozlari bilan birgalikda biznes loyihalarini amalga 
oshiradilar. Ularning maqsadi qarz berib foiz olish orqali daromad topish emas, balki bunday 
foizlar orqali qarzdorni yanada qarz botqog‘iga uloqtirishni taqiqlashdir. Albatta, ikkinchi holatga 
ham birinchi holatda eslab o‘tilgan ribo masalasining ta’siri katta hisoblanadi. Agarda bank har 
qanday turdagi o‘zining xizmatlarida bizdagi an’anaviy banklar kabi shunchaki o‘rtada turib 
daromad topsa va buning uchun “mehnat” qilmasa, bankning faoliyatiga ribo aralashib, natijada 
shariat talablariga mos kelmay qolishi mumkin. 
Uchinchidan,
islom banklari ko‘plab 
shartnomalarida o‘z mijozlari bilan ko‘rilishi mumkin bo‘lgan zarar bo‘yicha teng mas’uliyat oladi 
yoki barcha mas’uliyatni o‘z bo‘yniga olishi ham mumkin. Bu degani tadbirkorlikdagi asosiy 
xatarni mijoz bo‘yniga yuklovchi an’anaviy banklardan farqli o‘laroq islom banklari ko‘pincha 
xatarlarni o‘z zimmasiga oladi [7, 6-bet]. Mana shunday o‘ziga xosliklar bu banklarning tezkor 
rivojlanishiga sabab bo‘lmoqda deb aytishimiz mumkin.