Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Своплар турлари

Фоиз своплари


²⁸ Mishkin, Frederic S. Financial markets and institutions / Frederic S. Mishkin, Stanley G. 2012
Сўнгги ўн беш йил мобайнида фоиз своплари бозори халқаро молия бозорининг энг тез ўсаётган сегментларидан бири бўлмоқда. Қисқа вақт оралиғида фоиз своплари билан савдо ҳажми юзлаб триллион долларга етди.
Фоиз своплари асосан ўзининг фоиз ставкаси ўзгарувчан қарз мажбуриятларини қайд қилинган ставкали мажбуриятларга айлантириш ва бунинг тескарисини амалга ошириш истагида бўлган компаниялар томонидан фойдаланилади. Кўплаб кўрсаткичлар бўйича улар қисқа муддатли фоиз ставкаларига фьючерс шартномалари билан бир хил бўлиб, асосан ўхшаш тарзда, кўпинча фьючерсларга муқобил вариант сифатида фойдаланилади. Мос равишда, энг оддий даражада фоиз свопининг моҳияти қайд қилинган фоиз тўловларини ўзгарувчан фоиз тўловларига алмаштириш ва бунинг тескарисига бориб тақалади. Бироқ бугунги кунда своплар бозорида анча мураккаб воситалар таклиф этилмоқда.
Фоиз свопи унга кўра, томонлар келишиб олган шартлар бўйича томонлардан бири иккинчи томонга бу валютадаги номинал сумма ва ўзгарувчан ставка (ўзгарувчан сумма) асосида ҳисоблаб чиқилган суммани тўлайдиган, иккинчи томон эса биринчи томонга худди шу номинал сумма ва қайд қилинган ставка (қайд қилинган сумма) асосида ҳисоблаб чиқилган суммани худди шу валютада ёки худди шу номинал сумма ва бошқа ўзгарувчан ставка асосида ҳисоблаб чиқилган ўзгарувчан суммани худди шу валютада тўлайдиган шартнома ҳисобланади (сўнгги ҳолатда бундай фоиз своп базис своп деб аталади).
Қайд қилинган ставка тўловчи фоиз свопи харидори ҳисобланади. Қайд қилинган тўлов суммаси ёки ставкасини томонлар битим имзолаш пайтида белгилайди. Бошқа томон, фоиз свопи сотувчи саналган, ўзгарувчан ставка тўловчи, ўзгарувчан тўловларни амалга ошириш мажбуриятини ўз зиммасига олади. Қоидага кўра, ўзгарувчан тўловлар ҳажми у ёки бу қисқа муддатли фоиз ставкасига, масалан, LIBOR ёки MosPrime Rate га боғлаб қўйилади. Бу тўловлар шартли асосий (номинал) суммага (notional principle amount) нисбатан қўлланадиган ставка орқали белгиланади. Фоиз свопи томонлар ўртасида асосий суммалар алмашинишни кўзда тутмайди, чунки шартноманинг иккала томони учун ҳам асосий суммалар тенг бўлиб, бир хил валютада ифодаланади. Оддий фоиз свопи учун тўловлар стандарт даврийлиги уч ёки олти ойни ташкил қилади, шунингдек, бир йиллик тўловлар ҳам фойдаланилади.
5.3-расмда қайд қилинган ва ўзгарувчан фоиз ставкалари бўйича тўловлар даврийлиги мос келадиган оддий фоиз свопи бўйича оқимлар схема шаклида акс эттирилган.