Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Мавзу № 5. Ҳосилавий қимматли қоғозлар бозори

Дастлабки форвард шартномалари XVII асрда пайдо бўлган ва узоқ вақт биржа спекуляциялари (чайқовчилик, олибсотарлик) объекти бўлиб келган. Ҳозирги пайтда форвард шартномаларининг аксарияти хеджирлаш мақсадларида тузилади.
Мисоллар

1. 
   мисол. Ишлаб чиқарувчи бир ойдан кейин 100 бирлик хомашё сотиб олишни режалаштирган, лекин бу пайтга келиб у хомашё қиймати ўсиб кетишидан хавфсирамоқда. Ушбу рискни чегаралаш (хеджирлаш) учун у хомашёни бир ойдан кейин етказиб бериш шарти билан форвард шартномаси харид қилиши мумкин. Фараз қилайлик, 1 ноябрда ишлаб чиқарувчи етказиб берши санаси 1 декабрь бўлган ҳолда хомашё бирлиги учун 200 сўм нархда 100 бирлик хомашёга форвард шатномаси харид қилади. Воқеалар ривожланиши мумкин бўлган икки хил сценарийни кўриб чиқамиз.
   

1-сценарий (нархлар ўсади)	2-сценарий (нархлар пасаяди)
^Ркасса бозорида 01/12 ^=^215^сўм.	^Ркасса бозорида 01/12^=^190^сўм.
Иқтисодий натижа: фойда (215 – 200) х 100 = +1500 сўм.	Иқтисодий натижа: зиён (190 – 200) х 100 = –1000 сўм.

Агар ишлаб чиқарувчининг хавотирлари ўринли бўлган ва хомашё спот- нархи ўсган бўлса, у форвард шартномасида кўрсатилган шартларга мувофиқ хомашёни арзонроқ нархда сотиб олиш имкониятига эга эканлиги ҳисобига 1500 сўм миқдорида иқтисодий фойда олади. Бошқа томондан, нарх пасайиб кетган ҳолларда у аввалгидек, хомашёни форвард шартномаси бўйича харид қилишга мажбур бўлади ва у кўрадиган иқтисодий зиён 1000 сўмни ташкил қилади.

2. 
   мисол. Ишлаб чиқарувчи 50 та тайёр маҳсулот бирлигини бир ойдан кейин сотишни режалаштирган, лекин бунда у ўша пайтга келиб маҳсулот нархи пасайиб кетишидан хавотирда. Ушбу рискни чегаралаш (хеджирлаш) учун у етказиб бериш муддати бир ойга тенг бўлган тайёр маҳсулотга форвард шартномаси сотиши мумкин. Фараз қилайлик, 1 ноябрда ишлаб чиқарувчи етказиб бериш санаси 1 декабрни ташкил қилган ҳолда тайёр маҳсулот бирлигини 800 сўм нархда 50 та тайёр маҳсулот бирлигига форвард шартномаси сотади. Воқеалар ривожланиши мумкин бўлган икки хил сценарийни кўриб чиқамиз.