Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Опцион тури	Ички қиймат
Муваққат қиймат
	Агар спот-нарх (S) ва ижро нархи (X) ўртасидаги фарқ мусбат бўлса	Агар спот-нарх (S) ва ижро нархи (X) ўртасидаги фарқ манфий бўлса
Колл	S – X	0	с – (S – X)
Пут	0	X – S	p – (X – S)

Мисол
Ижро нархи 500 сўмга тенг бўлган опцион колл ва опцион пут мавжуд. Опционларнинг ҳар бири бўйича мукофот – 50 сўм. Агар базис активнинг спот- нархи 480 сўм бўлса, опционларнинг ички ва ташқи қийматини аниқанг.
Ечим.
Опцион колл ички қийматга эга эмас, чунки спот-нарх ижро нархидан паст. Демак, опцион колл ички қиймати 50 сўмни ташкил этади. Опцион пут ички қиймати: 500 – 480 = 20 сўмни ташкил қилади. Опцион пут муваққат қиймати: 50 – 20 = 30 сўмга тенг.
Агар ижро нархи базис активнинг спот-нархидан юқори бўлса, бу ҳолда опцион колл ITM тоифасига, ижро нархи спот-нархга тенг бўлса – ATM тоифасига, ижро нархи спот-нархдан паст бўлса – OTM тоифасига киритилади.
Мисол
Акцияга опцион колл ижро нархи 300 сўмга тенг. 1 март куни акциянинг спот-нархи 290 сўмни, 2 март куни – 300 сўмни, 3 март куни – 310 сўмни ташкил қилди. Опцион 1 март куни OTM тоифасига, 2 март куни – ATM тоифасига, 3 март куни эса – ITM тоифасига мансуб бўлган.
Агар ижро нархи базис активнинг спот-нархидан паст бўлса, опцион пут ITM тоифасига, ижро нархи базис активнинг спот-нархига тенг бўлса ATM тоифасига, ижро нархи базис активнинг спот-нархидан юқори бўлса OTM тоифасига киради.
Мисол
Олибсотар олтин нархининг яқин вақтларда ўсишини тахмин қилади ва айни пайтда унцияси 1210 доллар бўлган олтинга 100 та фьючерс харид қилади. Башорат ўзини оқлайди ва эртаси куни спот-бозорда олтин нархи 1270 долларгача кўтарилади. Олибсотар ўзининг фьючерс позициясини 6000 доллар фойда билан ёпади.
Бироқ агар нарх бошқача ўзгарганда, масалан, 1140 долларгача тушганида олибсотар 7000 доллар йўқотган бўларди.
Олтинга бўлган фьючерсга 100 та опцион колл харид қилиш муқобил вариант бўлган бўларди. Фараз қилайлик, 1210 доллар страйкли опцион ҳозир 12 доллар туради. Мукофот тўлаш бўйича харажатлар шу тариқа 1200 долларни ташкил қилади.
Башорат тўғри бўлиб чиққан ва нарх 1270 долларгача ўсган ҳолатда олибсотар опцион ижро этади: фьючерсларни 1210 доллардан харид қилади ва
шу заҳоти уларни фьючерс бозорида сотиб юборади. Олибсотар олган фойда қуйидаги миқдорни ташкил қилади:
100 х (1270 – 1210) – 1200 = 4800 доллар.
Агар нарх 1140 долларгача тушиб кетадиган бўлса, олибсотар кўрган зиён тўланган мукофот – 1200 доллар билан чегараланади.
Своп бўйича фоиз тўловлари даврлар охирида амалга оширилади. Биринчи тўлов, масалан, муддат бошланган санадан кейин уч ойдан сўнг – муддат бошланган санага бўлган ҳолат бўйича келишиб олинган қисқа муддатли ўзгарувчан фоиз ставкаси қийматига мувофиқ ҳисоблаб чиқилади. Кейинги тўлов миқдори, ярим йил ўтгандан сўнг, бундан олдинги тўлов санасига (яъни муддат бошланган санадан кейин уч ой ўтгач) қисқа муддатли ўзгарувчан фоиз ставкаси асосида аниқланади. Шу сабабли иккала томон навбатдаги тўлов миқдорини олдиндан билади.
Мисол
Оддий фоиз свопи
Фараз қилайлик, 2016 йил 15 февралда икки томон 2016 йил 18 февралда бошланадиган оддий фоиз свопи шартномаси тузади. Свопнинг амал қилиш муддати – икки йил. Шундай қилиб, битим тузилган сана 2016 йил 15 февраль, муддат бошланган сана – 2016 йил 18 февраль, муддат якунланадиган сана – 2018 йил 18 февраль ҳисобланади.
Фоиз свопининг шартли номинал қиймати 100 млн сўмга тенг. Битим шартларига кўра, қайд қилинган ставка тўловчи йиллик 5,5% га тенг бўлган ставка бўйича пул тўлаш мажбуриятини ўз зиммасига олади. Ўзгарувчан ставка тўловчи MosPrime Rate 3 ойлик ставкасини тўлаш мажбуриятини ўз зиммасига олади. Фоиз свопи бўйича ҳисоб-китоблар уч ойда бир марта рўй беради. Қуйида келтирилган жадвалда томонлардан ҳар бирининг тўловлари миқдори акс эттирилган. Бунда ҳисоб-китоб даврида кунлар сони коэффициенти осон бўлиши учун чорак ва йилдаги кунлар яхлитланган қиймати нисбати – 90/360 сифатида олинган.
5.7-жадвал