Research and publications

 
 Yung modulini qattiq jismning egilishidagi deformatsiyasini o‟rganish asosida 
aniqlash 
 

---

466 
Kerakli asbob va materiallar:
1) Yung modulini egilish deformatsiyasi asosida 
aniqlashga mo‘ljallangan asbob (2-rasm), 2) eni va uzunliklari bir xilda, qalinliklari 
har xil bo‘lgan yog‘och sterjenlar, 
3) 
metall 
chizg‘ich, 
4) 
shtangensirkul, 5) 1 kg, 2 kg, 5 kg 
massali yuklar.
Asbobning tasnifi:
Asbob 
S
taglik, 
MM 
ustunchalar, 
QQ 
tayanchlar, yuk qo‘yish uchun P 
pallachadan iborat. C-sinaladigan yog‘och 
sterjen. 
Egilish 
deformatsiyasini 
o‘rganishning ikki xil usuli mavjud.
1) sterjenning bir uchini mahkamlab, 
ikkinchi uchiga deformatsiyalovchi P kuch 
qo‘yiladi (3-rasm).
2) sterjen QQ tayanchlar ustiga 
qo‘yiladi 
va 
uning 
o‘rtasiga 
deformatsiyalovchi kuch qo‘yiladi (4-rasm). Bu laboratoriya ishida ikkinchi usuldan 
foydalaniladi.
 
Ishning bajarilish tartibi: 
3-rasm 
4- rasm 
2–rasm 

---

467 
1.
 
Tekshiriluvchi sterjenning uzunligi 
l
, eni 
a
va qalinligi 
b
ning har biri 
shtangensirkul yordamida kamida 7 martadan o‘lchanadi va o‘lchashlarning 
o‘rtacha qiymati jadvalga yoziladi (QQ tayanchlar oraligi sterjen uzunligi 
bo‘ladi). 
 
2.
Sterjen QQ tayanchlarga o‘rnatilib, uning qalinligi o‘rta chizig‘ining dastlabki 
vaziyatining qiymati B vertikal shkaladan (millimetrlarda darajalangan) o‘qib 
yozib olinadi.
3.
P pallachaga P yuk qo‘yilib, sterjen qalinligi o‘rta chizig‘ining keyingi 
vaziyatining qiymati shkaladan o‘qib yozib olinadi.
4.
Sterjen o‘rta chizig‘ining vaziyatlarini xarakterlovchi shkaladan olingan 
qiymatlar farqidan egilish strelasi 

ning qiymati topiladi va jadvalga yoziladi.
5.
1-4 – punktlarda ko‘rsatilgan o‘lchashlar uch xil (eni va qalinligiga nisbatan) 
sterjenda 1 kg, 2 kg va 5 kg massali yuklar ta‘sirida o‘tkaziladi va olingan 
natijalar 8-jadvalga yoziladi.
6.
Olingan natijalar yordamida 

3
3
4
ab
Pl
E


(1-10) 
formula bo‘yicha E hisoblanadi va u ham jadvalga yoziladi. Bu yerda E -Yung moduli, 
P - deformatsiyalovchi kuch, 
l
- sterjenning uzunligi, 
a
va 
b
- mos ravishda uning eni 
va qalinligi 

- egilish strelasi (4-rasm). 
Sterjen 
ғ 
l,
m 
a,
M 
B,
M 
P,
N 
,

 
m 
E, N/m
2 
%
100
·
E
E


---

468 
 
I 
 
1 
2 
3 
0,8 
0,8 
0,8 
0,02 
0,02 
0,02 
0,015 
0,015 
0,015 
5 
10 
15 
0,002 
0,004 
0,006 
4,74*10^9 
4,74*10^9 
4,74*10^9 
0 
0 
0 
 
o‘rt 
 
 
 
10 
0,004 
4,74*10^9 
 
II 
 
1 
2 
3 
0,81 
0,81 
0,81 
0,017 
0,017 
0,017 
0,016 
0,016 
0,016 
5 
10 
15 
0,001 
0,002 
0,004 
9,5*10^9 
9,5*10^9 
9,5*10^9 
0 
0 
0 
 
o‘rt 
 
 
 
10 
0,0003 
9,5*10^9 
0 
Xulosa
: 

Men ushbu Labarotoriya ishida elastiklik modulini aniqlashni tajribada 
ko‘rdim.Tajribada 
jismning 
deformatsiyalanovchi 
kuch, 
sterjen 
uzunligi,qalinligi,eni,egilish strelasini har xil qiymatlari uchun bajarib, E-ni 
ya‘ni,Yung modulini hisobladim.Tajribadan shuni ko‘rdimki, sterjen cho‘zilganda 
bo‘yiga uzayishi bilan bir vaqtida eniga qisqarar ekan,binobarin,sterjen ko‘ndalang 
deformatsiyaga ham ega bo‘lar ekan. E Yung moduli miqdor jihatdan shunday 
kuchlanishga teng ekanki, sterjen uchlariga unga teng miqdordagi kuchlanish 
qo‘yilganda sterjenning chiziqli o‘lchami kuchlanish yo‘nalishida ikki marta 
ortadi,bunday holda nisbiy deformatsiya kattaligi 1 ga teng bo‘lib qolar ekan degan 
xulosalarga keldim.

---

469