Kattalikning sterjen uzunligi yoki kesim yuzasi bo‘ylab o‘zgarishini

---

22
kattalikning sterjen uzunligi yoki kesim yuzasi bo‘ylab o‘zgarishini 
ko‘rsatuvchi grafikka aytiladi. Ichki kuchlar epyurasiga qarab ichki 
kuchlarning ekstremal qiymatlari sterjenning qaysi kesimlariga to‘g‘ri 
kelishini aniqlash mumkin. Ichki kuchlar epyurasini qurish materiallar 
qarshiligi fanida aksariyat masalalarning asosiy va kerakli bosqichi 
hisoblanadi. Epyuralarni qurish qoidasi va tartibi keyinchalik keltiriladi.
4- §. Kuchlanishlar to‘g‘risida tushuncha 
Kesish usuli yordamida qurilgan ichki kuchlar epyurasidan 
foydalanib sterjenning har bir kesimida hosil bo‘ladigan ichki 
kuchlarning absolyut miqdorini aniqlash mumkin. Ammo, har bir 
absolyut kattalik kabi ichki kuch kattaligi ham hodisani to‘liq 
baholashga me’yor bo‘laolmaydi. Masalan, temir yo‘l ko‘prigi fermasi 
sterjenida hosil bo‘luvchi bo‘ylama
 
kuch N=5tk, material 
mustahkamligi nuqtai nazaridan juda ham kichik bo‘lishi, ammo shu 
kuch ingichkaroq po‘lat trosni muqarrar buzilishiga olib kelishi mumkin. 
Shuning uchun materiallar mustahkamligini baholaganda nisbiy 
kattaliklar ishlatiladi va ular materiallar qarshiligida kuchlanish deb 
ataladi. 
Kuchlanishlarning turlari.
Biror jismning kesimini ko‘raylik 
(1.11-rasm). Kesimdagi 
K
nuqta atrofidan elementar yuzacha 
Δ
F
ni 
ajratamiz. Shu yuzachaga ta’sir qilayotgan ichki kuchni 
Δ
R
r
deb 
belgilaymiz. Bu holda quyidagi kattalik 
F
R
Р
r
o
Δ
Δ
=
'
,
Δ
F
yuzachadagi 
o‘rtacha kuchlanish deb olinadi. 
1.11-rasm. Jism ko‘ndalang kesimidagi kuchlanish. 

---

23
Δ
F
yuzachani kichraytira borib 
K
nuqtaga intiltiramiz, ya’ni 
(ko‘rilayotgan muhitimiz uzluksiz bo‘lganligi sababli ) 
Δ
F 
→
 0
bo‘lsa u 
holda
0
lim
→
Δ
F
P
F
R
r
r
=
Δ
Δ
 
natija