Режа: Қушлар синфига хос умумий хусусиятлар

Турнасимонлар (Gruiformes) туркуми. Бу туркумга яхши югура оладиган, ҳар хил катталикдаги қушлар киради. Кўпчилик турларининг оёғи ва бўйни узун, думи калта бўлади, саёз жойларда озиқланади. Бу қушларнинг кекирдаги узун бўлиб қаттиқ овоз чиқаради. Турнасимонлар туркумига 214 та тур киради. Европа, Осиё, Шимолий Америка ва Австралияда тарқалган. Улар одам бормайдиган кенг ва очиқ жойларда гала бўлиб яшайди. МДҲ да турнасимонлар туркумининг 23 та тури, жумладан Ўзбекистонда учиб ўтиш даврида 3 та тури учрайди. Турнасимонлар туркумининг бир неча оилалари бор. Уч бармоқлилар (Turnicidae) оиласига оғирлиги 30-100 г келадиган, узунлиги 12-19 см бўлган беданага ўхшаш турналарнинг 15 та тури киради. МДҲ да Приморье ўлкасининг қуруқ ерларида доғли учбармоқли турна (Turnix tanki) учрайди. Учбармоқли турналарнинг қаноти калта, оёқлари кучли ривожланган.
Ҳақиқий турналар (Gruidae) оиласига 14 та тур киради, шулардан 7 та тури МДҲ да учрайди. Улардан энг кўп тарқалгани кўк турна (Grus grus) ҳисобланади. Кўк турнанинг бўйи 120 см, оғирлиги 6 кг келади.



Турнасимонлар:1- кўк турна, 2- даур турнаси, 3- оқ турна (стерх), 4- япон турнаси, 5- гўзал турна, 6- қора турна.
Тундра ва баланд тоғлардан ташқари барча ҳудудларда тарқалган. Жанубда чўл ва даштларда кичик турна, яъни гўзал турна (Anthrapoides virgo) учрайди. У кичик бўлиб, оғирлиги 2,5 кг келади. Кичик турна ҳам бошқа турналарга ўхшаш моногам. Турналар ўз уяларини ботқоқликларга, кўл ва дарё бўйларига қуради. Улар ботқоқликларда ва чўлларда кенг тарқалган. Кўпинча 2-3 та тухумини ерга уя қуриб қўяди. Тухумни босишда иккала жинси ҳам иштирок этади. Инкубация даври бир ой. Ҳашаротлар, ўсимлик илдизлари, кемирувчилар, рептилиялар ва амфибиялар билан озиқланади. Ёз охирида ғалла далаларига учиб келиб ғаллачиликка зарар етказиши мумкин. Сибирнинг шимолида оқ турна ёки стерх (Grus leucogiеranus) яшайди. Турналар учиб ўтувчи қушлар ҳисобланади. Улар Жанубий Осиёда ва Африкада қишлайди. Жўжа болали қушлар. Ўзбекистонда кулранг турна, кичик турна ёки гўзал турна ва оқ турна учиб ўтиш даврида учрайди. Кулранг турна жанубий вилоятларда қишлаб ҳам қолади. Турналар кам учраганлиги учун кўпчилик турлари «Қизил китоб»га киритилган, шу жумладан оқ турна Ўзбекистон Республикаси «Қизил китоб»ига киритилган. Тувалоқлар (Otididae) оиласи ҳам турнасимонлар туркумига киради.