Reja: Kirish. Noruda tog’ jinslari to’g’risida tushuncha

Qurilish materiallari
Qurilish materiallari xomashyosi ikki katta guruhga bo‘linadi:
1) tabiiy tosh qurilish materiallari xomashyosi, ya’ni to‘g‘ridan to‘g‘ri yoki biroz mexanik ishlov berib ishlatiladigan;
2) sun’iy qurilish materiallari xomashyosi, ya’ni termik ishlov berib ishlatiladigan xomashyo.
Tabiiy tosh qurilish materiallari. Bu maqsadda magmatik, cho‘kindi va metamorfik tog‘ jinslari ishlatiladi. Bunday jinslar qo‘llanilishi, qazib olish usuli va qayta ishlanishiga qarab quyidagi guruhlarga ajratiladi:
1. Donali toshlar (turli o‘lchamdagi bloklar). Ular qayta ishlovdan so‘ng bezak toshlar sifatida, yo‘l qurilishi uchun qo‘llaniladi.
2. Aniq shaklga ega bo‘lmagan yalpi tosh mahsuloti. Bunday toshlar portlatish va sun’iy maydalash natijasida olinadi. Bunday materiallar beton tayyorlashda, yo‘l qurilishida, fundamentlar barpo etishda, to‘g‘on va boshqa gidrotexnik inshootlar barpo etishda qo‘llaniladi (12-rasm).

12-rasm. Tabiiy qurilish materiallarining ishlatilishi
Tabiiy tosh qurilish materiallarining iqtisodiyotda qo‘llanilishini belgilovchi asosiy xossalari – ularning mustahkamligi va chidamliligi, bezak toshlar uchun rangi va ichki tuzilishi katta ahamiyatga ega. Tabiiy tosh qurilish materiallari xomashyosining sanoat ahamiyatiga ega bo‘lgan turlari quyidagi genetik kon turlari bilan bog‘liq:
1. Magmatik konlar – granit, granodiorit, siyenit, diorit, gabbro, diabaz, bazalt.
2. Cho‘kindi konlar – qum, qumtosh, shag‘al, karbonat jinslar, gips.
3. Metamorfik konlar – marmar, kvarsit, slanetslar.
Tabiiy tosh qurilish materiallari xomashyo konlari O‘zbekistonda va uning har bir viloyatida ko‘plab topilgan, razvedka qilinib, zaxiralari aniqlangan. Jumladan, magmatik jinslar konlari: Shovozsoy va Jarshat (Toshkent viloyati), Sevasoy (Samarqand viloyati), Chorkesar (Namangan viloyati); marmar konlari: G‘ozg‘on va Oqtov (Samarqand viloyati), Omonqo‘ton va Bodomzor (Qashqadaryo viloyati).