Reja: Kirish. Noruda tog’ jinslari to’g’risida tushuncha

Asbest konlari
Asbestlarga silikatlar guruhiga kiruvchi, mayda ingichka tolalarga ajraluvchi minerallar kiradi. Ular ikki guruhga bo‘linadi: xrizotil-asbest va amfibol-asbest. Sanoatda ko‘proq xrizotil-asbest ishlatiladi. Uning tolalari pishiq, issiqqa bardoshli (700 °С), ishqorlarga chidamli, kislotada eriydi. Amfibol-asbestlar xrizotil-asbestga qaraganda tolasi pishiq emas, ammo ular olovga, kislota va ishqorlarga yuqori bardoshli. Asbest minerallarining sanoat uchun ahamiyatli xususiyati – ularning tolasining uzunligi, elastikligi, pishiqligi, elektr o‘tkazmasligi, kimyoviy barqarorligi va olovga bardoshliligidir.
Asbestlar to‘qimachilik sanoatida, shifer, karton, quvur ishlab chiqarishda, issiqqa, kislotaga, ishqorga bardoshli materiallar olishda ishlatiladi (9-rasm). Asbest konlari asosan endogen hisoblanadi. Ular magmatik tog‘ jinslarini gidrotermal eritmalar ta’sirida serpentinit jinslarni hosil qilishi bilan bog‘liq. Asbestlarning gidrotermal genezisli konlari dunyo bo‘yicha umumiy zaxirasining 95 %ini tashkil etadi va ulardan asbestning 95 % qazib olinadi. Rossiyadagi Bajenovsk, Alapayev, qirg‘izistonda Ukok, Kanadada Blek-Leyk konlari yirik asbest konlari hisoblanadi.

9-rasm. Asbestning ishlatilishi
Flyuorit konlari
Flyuorit kalsiy va ftor birikmasidan iborat mineral bo‘lib, rangi havo rang, yashil va gunafsha. Nomi lotinchadan «flyuor» – «oqmoq» so‘zidan olingan; chunki u juda oson eriydi. Metallurgiyada rangli va qora metallarning erishini osonlashtiruvchi, shlaklarni suyultiruvchi va oquvchanligini oshiruvchi sifatida ishlatiladi. Oyna sanoatida shishalarning tiniqligini oshirishda, shisha va emal bo‘yoqlarga sutdek oq rang berishda keng qo‘llaniladi (10-rasm). O‘lchamlari 6х6х6 mm dan katta bo‘lgan, shaffof, rangsiz, yoriqlari va boshqa nuqsonlari bo‘lmagan flyuorit optik asboblarda ishlatiladi. Undan plavik kislotasi olinadi. U shisha va billurlarni yemiradi; shuning uchun ularga gul solishda ishlatiladi.
Flyuoritning asosan gidrotermal konlari ahamiyatli hisoblanadi. Yirik konlari qozog‘iston, AQSH, Meksika, Kanada, Ispaniyada joy-lashgan. O‘zbekistonda Obirahmat, Takob, Haydarkon, Novgarzon, Shabriz, Chibargatan konlari mavjud.

10-rasm. Flyuoritning ishlatilishi