Режа. Кириш i-bob. Ўспиринлик ёшида ҳулқ атвор шаклланишининг методологик ва ижтимоий психологик асослари

2.2. Ўспиринлар ҳулқ атворининг шаклланишига таъсир этувчи ижтимоий психологик воситалар.
Ўспиринлик даврида иродани ривожлантириш ҳамда тарбиялаш масалалари ҳозирги даврнинг энг долзарб муаммосига айланган. Зеро, кундан кунга оила, мактаб, жамиятнинг ўсиб келаётган ёш авлодга нисбатан ахлоқий-маънавий, сиёсий-ижтимоий талаблари ортиб бормоқда.
Келажак авлодга таъсир қилаётган ва унинг кечинмаларини ўзгартирадиган ички ва ташқи омилларни кўз олдимизга келтириш жуда қийин. Ҳар қандай бола ҳам ўз фикрлари, ҳис-туйғулари ҳамда хатти-ҳаракатларини бошқара олмайди.
Ўспиринлик даврини ўрганувчи кўпчилик олимлар асосий эътиборни агрессия, эмоционал қўзғалиш, жаҳл чиққан ҳолатларда ўспирин шахсида ирода, иродавий сифатлар қай даражада намоён бўлишини ўрганишга қаратадилар. Чунки, бу ёшда уларда ҳаёт тажрибалари етарли бўлмайди, лекин улар бошқалар томонидан тан олинишга ва мустақил бўлишга интиладилар.
Иродавий сифатлар - бу қийинчиликларни енгишда шаклланадиган характер билан боғлиқ аниқ вазиятларда намоён бўлувчи ва шахс сифатларига айланган иродавий бошқарувнинг ўзига хос хусусиятидир. Иродавий хусусиятларнинг намоён бўлиши фақат инсон мотивлари билангина эмас, унинг қадриятлар установкаси, нерв тизимида намоён бўлувчи хусусиятларга боғлиқлигини таъкидлаш жоиздир. Айтиш мумкинки, айнан бир одамнинг ўзида иродавий хусусиятлар турлича намоён бўлади яъни бири яхши, бири ёмон кўринишда бўлиши мумкин. Шундан келиб чиққан ҳолда айтиш мумкинки, иродавий сифатлар турли вазиятларда турлича намоён бўлади.
Тадқиқотда иродавий сифатлар ўртасидаги боғлиқликни ўрганиш мақсадида В.М.Чумаков томонидан таклиф қилинган “Шахс иродавий сифатларини ўрганиш методикаси” танлаб олинган лицей ўқувчилари гуруҳида ўтказилди. Мазкур методика шахсдаги масъулиятлилик, ташаббускорлик, журъатлилик, мустақиллик, матонатлилик, қатъиятлилик, ғайратлилик, эътиборлилик, мақсадга интилувчанлик каби иродавий сифатларнинг шаклланганлик даражасини аниқлашга қаратилган.
Шунингдек мазкур методика бўйича натижалар миқдори ва сифат жиҳатдан таҳлил қилинди. Методика натижаларини таҳлили қуйидаги жадвал ва диаграммада акс эттирилди.