Raqamli iqtisodiyotda axborotlar xavfsizligini

Keywords
: digital economy, information security, incident, cybersecurity, deface, hidden 
miner, threat, attack.
 
Kirish 
Globallashuv va integratsiya jarayonlari davrida barcha ijtimoiy-iqtisodiy 
sohalarga ilgʻor raqamli texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etish asosida 
raqamli iqtisodiyot shakllanmoqda. Katta ma’lumotlar tahlilini takomillashtirish, 
mobil qurilmalardan keng foydalanish, Internetni rivojlantirish, buyumlar 
Internetining paydo boʻlishi, albatta, alohida mintaqalar va mamlakatlar darajasida 
ham, global miqyosda ham ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni hal qilishga 
moʻljallangan innovatsion elementlar hisoblanadi [1]. Shuning bilan birga, bu 
texnologiyalarni 
rivojlantirishning 
hozirgi 
sharoitida 
sodir 
boʻlayotgan 
jarayonlarning tezlashuvi va murakkablashuvi iqtisodiy sub’ektlar oldiga axborot 
xavfsizligi toʻgʻrisidagi muammolarni dolzarb qilib qoʻyadi. Fuqaro va 
tashkilotlarning shaxsiy ma’lumotlarini oʻgʻirlanishi nafaqat moddiy zarar 
etkazilishida, balki jamiyatda tutgan mavqeyi va tadbirkorlik obroʻsiga ham jiddiy 

---

“Халқаро молия ва ҳисоб” илмий журнали. №1, февраль, 2021 йил. ISSN: 2181-1016 
zarar etkazilishida ham namoyon boʻladi. Ta’kidlash joizki, axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish bilan birga kiberxavfsizlik 
tahdidlari ortib bormoqda va kiberxavfsizlikni ta’minlash global miqyosda asosiy 
muammolardan biri sifatida tan olingan. 
 
Аdabiyotlar sharhi 
Jahon amaliyotida axborotlardan iqtisodiy resurs sifatida foydalanilayotgan 
XXI-asrda iqtisodiy axborotlarni himoya qilish masalasi har doimgidek asosiy 
global muammolardan biri sifatida tan olingan va uzluksiz davom etadigan jarayon 
hisoblanadi. Axborotlarga ishlov berishning asosiy vositasi boʻlgan mavjud 
axborot va kompyuter tizimlaridan keng foydalanish tajribasi shuni koʻrsatadiki, 
axborot xavfsizligini ta’minlash muammosi toʻliq yechimini topmagan, turli ishlab 
chiqaruvchilar tomonidan taqdim etilayotgan himoya vositalari tizimi esa 
yechayotgan masalalari va qoʻllanilgan usullari boʻyicha, shuningdek, erishgan 
natijalari bilan ham bir-biridan katta farq qiladi. Bu jahon iqtisodiyotidagi axborot 
xavfsizligi muammosi dolzarbligicha qolayotganligini aniqlab beradi. Bu 
yoʻnalishning iqtisodiy xavfsizlik sifatida yangiligi jahon iqtisodiyoti bilan bogʻliq 
axborot xavfsizligini baholashning metodologik jihatlarini tadqiq etish va 
oʻrganish bilan bogʻliq bir qator muammolarni keltirib chiqaradi [8]. 
Shuning uchun, axborot xavfsizligi masalalarida davlat, alohida tashkilot 
kabi darajalarda tegishli chora-tadbirlarni amalga oshirish talab etiladi. Hozirgi 
kunda kiberhujum yoki jinoyatlar global xususiyatga egaligi bilan ham alohida 
muammolarni keltirib chiqarmoqda: 2017 yilning may oyida 150 dan ortiq 
mamlakatdagi kompyuterlar WannaCry virusi bilan zararlandi, natijada Buyuk 
Britaniyaning Milliy sogʻliqni saqlash xizmati (NHS), Ispaniyaning Telefonica 
telekommunikatsiya kompaniyasi, Germaniyaning eng yirik Deutsche Bahn temir 
yoʻl operatori, Amerikaning FedEx logistika kompaniyasi va dunyodagi koʻplab 
boshqa tashkilotlar faoliyatini izdan chiqardi [5]; Nissan Motor va Renault 
avtomobil konsernlari bir nechta ishlab chiqarish maydonlarida ishlab chiqarishni 
vaqtincha toʻxtatib qoʻydi [6]. 
Iqtisodiyotning turli sub’ektlari oʻrtasida raqamli oʻzaro oʻta bogʻliqlik 
sharoitida xavfsiz axborot muhitini yaratish barqaror raqamli iqtisodiyotni 
shakllantirishning ajralmas elementiga aylanadi [4]. Axborot xavfsizligi nuqtai 
nazaridan koʻplab raqamli texnologiyalar orasida katta ma’lumotlar, buyumlar 
interneti va sun’iy intellekt texnologiyalari boshqarilishi murakkab boʻlgan
yoʻnalishlar hisoblanadi. Hozirgi kunda Amazon, Apple va Google kabi 
kompaniyalar sun’iy intellektdan foydalangan holda raqamli platformalarni 
shakllantirdi, Facebook ijtimoiy tarmogʻi xabarlar orqali foydalanuvchilarning 
xatti-harakatlaridagi munosabatlarni tanib olish mumkin boʻlgan DeepTex 
texnologiyasini ishga tushirdi [2,9]. Bu raqamli texnologiyalarning potentsial 
ustunligi, albatta, katta ahamiyatga ega, biroq, ularning joriy etilishi aholining 
shaxsiy 
ma’lumotlari 
xavfsizligiga 
tahdidlarni 
keltirib 
chiqaradi 
va 
ma’lumotlarning ozgina boʻlsa ham chiqib ketishi innovatsiyalarga va umuman 
iqtisodiyotga boʻlgan ishonchni tushirib yuboradi [10]. 

---