Радиотехник тизимлар назарияси асослари

bo‘yicha temperatura (T), bosim (P) va
^{9,-10)lar yordamida suratga} clektronlar konscntratsiyasining o'zgarishi.
olingan. Sayyora sirti
6:9



tuzilishi Mars va Merkuriynikiga nisbatan ancha tekis. Ko‘plab kraterlar, sirklar va tog‘lar ko‘rinadi. Tog‘lar 8 % ni, past tekisliklar 27 % ni tashkil etadi, qolgan qism i tekisliklar. K raterlar diam etri 30 -i- 160 km gacha, chuqurligi 500 m. Bir qismi vulqon otilishi natijasida sodir bo‘lgan. Ekvator yaqinida katta yorilish hosil bo‘lgan.
e) Mars. M ars Quyoshdan Yerga qaraganda 1.5 marta uzoqda joylashgan va
2.3 marta kam energiya oladi, o'rtacha
_{2.6-rasm. Ultrabinafsha nuriarda} tem peratura -13 °C ga past, tortishish
olingan Venera surati. Sayyora ^{maydoni 2.5 marta kuchsiz.}
atmosferasida ekvatordan qutblariga Mars massasi Yerga nisbatan 10 marta
^{tomon yo'nalgan havo oqimlari} kam va yuzidagi parobolik tezlik 2 martadan
^kuzatiladi. kam. Yuzida H = 12 km, ya’ni atmosferasi keng, sayyora yuzidan baland ko'tarilgan. Mars yuzi va atmosferasi Mariner-
6, 7, 9 va Mars-2, 3, 5 yordamida tekshirilgan. Sayyora sirtiga 1976 yilda avtomatik apparatlar Viking-1 va 2 , 2002-y.da «Spirit» va «Opportuniti» tushirilgan va ular tajribalar o ‘tkazdi.
Mars atmosferasi juda siyrak. Unda 95% CO, 2.5-% azot, 2%-argon,
0.3 % kislorod va 0.1 % gacha suv bug‘i borligi aniqlangan. Sayyora yuzi yaqinida atmosfera bosimi Yerdagidan 160 marta kam, ekvatorida tush paytiga yaqin temperatura peregeliyda 298 K, afeliyda 253 K. Kechqurunga yaqin T 183 K, qutblarida qish paytida 148 K, yillik o ‘rtacha temperatura 213 K. Temperaturaning bu darajada keskin o‘zgarishi tufayli sayyora atmosferasida shamollar bo‘lib turadi, odatda u = 10 m/sek va ayrim hollarda u = (50— 100) m/sek ga yetadi. Bunday to‘fonlar mayda qum zarralarini atmosferaga (20 km gacha) ko‘tarilib, Mars yuzidagi tuzilmalar ko‘rinmay qoladi.
Mars atmosferasida quyuq bulutlami ko‘rish mumkin. Avtomatik stansiya Viking-2 baland tog‘ (Olimpiya qorlari) lar cho'qqisi bulut bilan o‘ralganini ko'rsatdi. Mars qutblari atrofida oq dog‘lami ko'rish mumkin. Qutb qalpoqlari
deb ataladigan bu oq dog‘lar sayyora yarim sha- rida qish bo‘lganda yaqqol ko'rinadi, bahorda kichraya boshlaydi va yozda ko'zdan g‘oyib bo'ladi (shimoliy qalpoq yozda to‘la yo‘qolmaydi!). Qutb qalpoqni o'zgarishi bilan bir vaqtda qutbdan


2.7-rasm. Marsning qizil, yashil va ko‘k shisha saralagich orqali olingan tasvirlari asosida tuziigan yig‘ma rangli tasviri (ll-ap rel 1999-y.). Qutblari yaqinida oqish qalpoqlarni ko‘rish mumkin. Chap gardish yaqinida ko‘kimtir buiutlarni ko'rish mumkin.

70

www.ziyouz.com kutubxonasi

ekvator tomon yo‘nalgan yorug‘likni kamaytiruvchi va kontrastni kuchay- tiruvchi jarayon tarqaladi. Marsda fasllar almashinuvi Yerdagidek, faqat har bir fasl yerdagiga nisbatan 2 marta uzoq davom etadi (Mars yili 687 kun).
Marsning magnit maydoni Yer- nikidan 500 marta kuchsiz.
Mars ikki tabiiy yo‘ldoshga ega — Fobos (27 k m x 2 1 x 1 9 km) va
Deymos (15 km x 12 x 8 km). Yo‘ldosh
_{yuzida kraterlar ko‘rinadi. Marsni} 2.8-rasm. Global Server orqali olingan