Радиотехник тизимлар назарияси асослари

b) Merkuriy. Merkuriy sirtida T ~ 630 K, g = 372 sm/s2 va — = 610
km. Agar atmosfera H va He, bo‘lsa, p. = 2 - 4 boiadi, bu H ~ 300—150 km va C 0 2 boisa, p * 44 boiadi, H ~ 13 km demakdir. Ikki holda ham atmosfera tarqoq boiib, birinchi holda vkin> vp va atomlar sayyoraning tortish maydonini tark etishlari muqarrar. Ikkinchi holda ham zarralarni ushlab turishi muammo. Demak, Merkuriy atmosfera hosil qila olmaydi.
Merkuriyning sirti Oynikiga o'xshash ko'plab kraterlar bilan qoplangan. Ulaming diametri 50 m dan 200 km gacha oraliqqa to‘g‘ri keladi. Sayyora sirtida (po‘stlog‘ida) uzunligi yuzlab km, kengligi 10 km keladigan yoriqlar ko'rinadi. Kraterlar ichida qotgan vulqoniy modda ko'rinadi. Katta kraterlardan Oydagi singari yorug' nursimon tuzilmalar taraladi. 0 ‘q atrofida aylanish davri Quyosh atrofida aylanish davrining 2/3 qismini tashkil etadi. Merkuriyda
Quyoshiy kun 176 Yer sutkasi. Bunday uzun kun davomida sayyora sirti 600 K gacha qiziydi, kechasi esa
110 K g ach a soviydi (sayyora sirti ostida 190 K). Merkuriyda magnit maydon Y ernikidan 1000 m arta kuchsiz.
d) Venera. Venera-ning asosiy fizik ko'rsatkichlari y u q o r id a g i jad v a ld a
2.4-rasm. Yer magnitosferasi radiatsion be!bog‘Iar keltirilgan. Venera ham
bilan birgalikda.

68

Merkuriy singari o‘z o‘qi atrofida juda sekin aylanadi (aylanish davri 243 Yer sutkasi).
Sayyora atmosferasi asosan C 0 2 (97%) va azot, kislorod, argon (<2%) lardan tarkib topgan. Ammiak borligi aniqlangan (0.1—0.01 %). Sayyorada CO miqdori Yerdagidek. Suv 100 marta kam. Sayyora sathida T ~ 780 K (2.5-rasm) va bosim 90—100 atm. h = 90 km balandlikda T = 170 K, bosim 10-4 atm. Bu oraliqda temperatura gradiyenti AT= —9 K/km. h > 90 da temperatura yana orta boshlaydi (h = 180 km T =650 K gacha, P =10-9 atm). Yuqori temperatura tufayli Venera vodoroddan ajralgan, u asosan C 0 2 gazdan iborat atmosferaga ega, unda p = 44, yuzida balandlik shkalasi H = 15 km, bulut qatlam ustida H = 10 km. Sayyora hamma vaqt bulut qatlam bilan o‘ralgan.
Bu bulutlar H 2S 0 4 sulfat kislotasining suvdagi eritmalari ekanligi aniqlangan. Bulutlar ikki qavat, birinchisi h = 50 km balandlikda, zarralari kattaligi 1—3 mkm, konsenrtatsiyasi 200—300 g/sm 3, ikkinchisi h = 35 km da kattaligi 2.5 mkm va yorug'likni sindirish koeffitsiyenti 1.8—2.1. Bu ikki qavat nur sochadi va hamma vaqt qalin tuman hosil qiladi.
V enera atm osferasi tuzilishi 2.5-rasmda tasvir- langan. Sayyora atmos- lerasidagi bulutlar uning ekvatoridan qutblariga qarab yo‘nalgan 4 sutkali davr bilan harakat qiladi. Bulut qatlam yaxlit emas, bulut- lar orasidan sayyora atmo- sferasining ichki qatlam- lari ko‘rinadi. Sayyora atmosferasida shamollar esib turadi va ulaming tez- ligi 100 m /s ga yetadi. Bu tezlik sayyora sathi tomon kamayib boradi (2.6-rasm). Venera o‘z o‘qi atrofida g'arbdan sharqqa tomon, Quyosh atrofida aylanishiga leskari yo'nalishda aylanadi. 0 ‘q atrofida aylanish dav- ri 225 kun. Venerada magnit m aydon y o ‘q darajada
kuchsiz. V en era s ir ti
_{avtomatik apparat (Venera-} 2.5-rasm. Venera atmosfcrasida balandlik