R. X. Maksudov, I. S. Hayitov

1-jadval.
1993-2005 yillarda rekonstruksiya qilingan, shu jumladan
shaharlar hududlardan tashqariga olib chiqilgan paxta tozalash
korxonalari rо‘yxati
Shaxarlar xududidan
tashqariga
chiqarilgan
paxta tozalash
korxonalari
Rekonstruksiya
qilingan paxta
tozalash korxonalari
№
Xududlar
soni
n
om
la
ri
F
o
yd
al
a 
nis
hga
to
p
sh
ir
ilga
n yili
n
om
la
ri
Foydalan
ishga
topshiri
lgan yili
1
2
3
4
5
6
7
Beruniy
1999
Ellikqala
2000
Turtkо‘l
2001
1
Qoraqalpog‘iston
Respublikasi
Qung‘irot
2001
Jami:_11_3_8'>Jami:
4
4
Andijon-3
1995
Andijon-1
2002
Uqchi
1997
Asaka-2
2002
Shahrixon
2004
Xо‘jaobod
2002
Chinobod
2002
Bо‘z
2002
Sо‘fiqishloq
2002
Poytug‘
2003
2
Andijon viloyati
Qо‘qonqishl oq
2003
Jami:_2_9_Surxondaryo_viloyati_Guliston_2003_Xayrabod_2004_Jami:_2_1_1'>Jami:
11
3
8
Buxoro
2004
Kogon
2001
G‘ijduvon
2002
Jondor
1998
Vobkent
1999
3
Buxoro viloyati
Olot
2003
Jami:
6
5
1
4
Jizzax viloyati
Dо‘stlik
2004
Jami:
1
1

---

73
Muborak
1998
Kasbi
2004
Shahrisabz
kk
2003
2003
5
Qashqadaryo
viloyati
2004
Jami:
3
1
4
Navbahor
2004
Navoiy
2002
6
Navoiy viloyati
Qiziltepa
2004
Jam i:
3
1
2
Norin
2004-2004
7
Namangan
viloyati
Kosonsoy
Jami:
2
2
Yangiqо‘rg‘on
2005-2003
8
Samarqand viloyati
Zirabuloq
Jami:
2
9
Surxondaryo
viloyati
Guliston
2003
Xayrabod
2004
Jami:
2
1
1
Baxt
1999
Paxtaobod
1999
10 Sirdaryo viloyati
Sardoba
2005
Jami:
3
3
Yangiyul
1997
Chinoz
2003
Alimkent
2002
Qorasuv
2003
Oqqо‘rg‘on
2003
О‘zbekiston
2004
11 Toshkent viloyati
Piskent
1997
Jami:
7
1
6
Bog‘dod
1993
Qо‘qon-2
2003
12 Farg‘ona viloyati
Rishton
1997
Beshariq
2004
Jami:
4
2
2
13 Xorazm viloyati
Yangibozor
2004
Jami:
1
1
Respublika bо‘yicha
jami
53
15
38
Texnologiyalarni rekanstruksiyalash natijasida paxta tozalash
korxonalari xududidagi texnologik bо‘g‘inlarning tarqokligiga barham
berildi, paxta xomashyosi va tolasining pnevmotransport sistemasi

---

74
uzunligi qisqartirildi, buni korxonalardagi ekologik (rekonstruksiya
qilingan) paxta tozalash korxonalari misolida kо‘rish mumkin.
2-jadval.
Buxoro paxta tozalash korxonasini shahar xududi doirasidan
tashqariga olib chiqishdan kelgan iqtisodiy samaraning
umumlashtirilgan kо‘rsatkichlari
Kо‘rsatkichlar
о‘lchamlari
Kо‘rsatkichlar
Ulchov birligi
Avval
Keyin
Sarflangan xarajatlar
(K1, K2)
Mln. sо‘m
3243,0
2807,0
Ekspluatatsion xarajatlar,
jami (S1, S2)
-"-
2436,8
1415,2
Shu jumladan. ish haqi
-"-
464,6
392,8
Ijtimoiy sug‘urta
-"-
144,0
121,8
Elektroenergiya
-"-
845,3
332,6
Amortizatsiya
-"-
459,6
249,8
Ta’mirlash
-"-
156,8
106.1
Yonilgi
-"-
366,5
212,1
Tola sifatini va chiqishini
oshirilganini hisobga
olgan holda tola narxi
-"-
10932,7
11721,9
Tolani sotish narxi
oshishidan kelgan samara
-"-
789,2
Jamlangan iqtisodiy
samara
1876,2
Masalan. Buxoro paxta tozalash zavodini olaylik. Mustaqillik
yillarida Buxoro jahon tarixiy madaniy markazlaridan biri sifatida
о‘zining ahamiyatini qayta tikladi. Shaharning kо‘plab tarixiy obidalari
ta’mirlandi va qayta tiklandi, ekologiyani sog‘lomlashtirish borasida
anchagina ishlar amalga oshirilgan. Paxta tozalash korxonasi shaharning
markazida joylashgan bо‘lib, shaharda yangi yaxlit tarixiy markaz barpo
etishga xalaqit berar edi. Shu sababli bu eski ishlab chiqarish
korxonasini yopish zarurati tug‘ildi. 2001 yilda О‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori asosida Buxoro
tumanining Galaosiyo qо‘rg‘onida yangi yuqori unumdorli texnalogik
asbob-uskunalar bilan ta’minlangan paxta tozalash korxonasi ishga
tushirildi. Yangi korxonaning qurilishi shu yerda joylashgan paxta

---

75
tayyorlash punkti bazasida 2001 yil paxta hosili xomashyosini qayta
ishlash tugatilishi bilanoq boshlanib, shu yilning okyatbr oyidanoq
mahsulot chiqara boshladi.
Qisqa muddat ichida Galaosiyo qо‘rg‘onida quritish tozalash sexi,
jinlash, linterlash, presslash uchastkalari va tayyor mahsulot
maydonchasini ham о‘z ichiga olgan yagona ishlab chiqarish korpusi
barpo etildi.
Barcha texnalogik uskunalarni bir ishlab chiqarish korpusida
joylashtirish, yangi texnik vositalar va jarayonlarni tadbiq qilish
quyidagi natijalarga erishish imkonini berdi:
· texnalogik asbob-uskuna joylashgan maydonni 50% ga
qisqartirish;
· sexdan tashqaridagi va sex ichkarisidagi transport tashuvlarini
keskin kamaytirishga imkon berdi (birgina SS-15 rusumli separatorlar
soni 8 tadan 1 donagacha kamaydi).
· sex ichidagi texnalogik jarayonda qatnashuvchi texnalogik
mashina va asbob-uskunalar 70 foizga, siklonlar 50 foizga kamayishi
ularga bо‘lgan xarajatlarni va elektr energiyasiga bо‘lgan talabni ancha
kamaytirdi;
· tolaning sifatini 65 foizdan 83 foizga kо‘tarish imkonini berdi.
Buxoro paxta tozalash korxonasini shahar xududidan tashqariga
chiqarish va uni modernizatsiya qilishdan kelgan yillik iqtisodiy samara
1,876,2 mln. sо‘mni tashkil qildi. Kapital qо‘yilma mablag‘larining
о‘zini qoplash muddati 1,5 yilga teng bо‘ldi.
Yoki Poytug‘ korxonasini olaylik. Poytug‘ paxta tozalash zavodi
Andijon viloyatining Izboskan tumanidagi “Poytug‘” paxta tayyorlov
punkti bazasida 1932 yilda qurilgan bо‘lib, quritish sexining 6 ta
«Mehnat» tozalagichlari, bir dona 6A12M mayda iflosliklardan
tozalagichdan iborat birinchi batareyasi va 6 ta “Mehnat” tozalagichlari
va bir dona SCH-02 tozalagichdan iborat ikkinchi batareyasi joylashgan
bino jiddiy kapital ta’mirlash talab qiladigan holda edi. Uning ustiga sex
korpusidan uzoq bо‘lgani sababli, xomashyoni keltirish kо‘p elektr
energiya talab qiladigan xonaki pnevmotransport yordamida amalga
oshirilardi. Paxta tolasini jinlash ZXDDM rusumli 4 ta jinlash
mashinasida, tolani tozalash esa ZOVP rusumli uch silindrlik tola
tozalagichlarda bajarilardi. Chigitni linterlash esa 5LP rusumli, har bir
batareyada oltitadan mashina bо‘lgan, uch batareya linterlar orqali, lintni
tozalash esa har bir batareya uchun alohida bо‘lgan OVM-A-1 tolalik
ashyoni tozalagichda amalga oshirilardi.

---

76
Paxta tozalash korxonasining ishlab chiqarish bosh binosi
3-jadval.