Konstitutsiyaning ushbu qismi siyosiy va g‘oyaviy nuqtayi
nazardan juda muhimdir. M uqaddimadagi qoidalar huquqiy
norm alar hisoblanmasa-da, boshqa
qoidalarni sharhlash va
q o ‘llashda norm ativ aham iyatga egadir, y a ’ni m uqaddim a
K o n stitu tsiy a n o rm alarin in g sh arh lan ish i lozim b o ig a n
yo‘nalishlarni ko‘rsatib beradi.
Konstitutsiyaning asosiy qismida fuqarolar huquq va erkin
liklari, ijtimoiy tuzum asoslari, davlat organlarining tizimi va
statusi (darajasi) davlat timsollari, Konstitutsiyaga o ‘zgarish-
lar kiritish tartibi to ‘g‘risidagi normalar beriladi.
D avlat organlari statusi to ‘g ‘risidagi n o rm alar o d atd a
hokimiyatning taqsimlanishi prinsipiga
mos ravishda beriladi;
k o ‘pincha avval parlam ent to ‘g ‘risidagi, undan keyin sud
hokim iyati to ‘g‘risidagi va nihoyat mahalliy hokimiyatning
tashkil etilishi to ‘g ‘risidagi norm alar beriladi. B a’zan esa
butunlay boshqacha tartib ham k o ‘zga tashlanadi. Masalan,
Ispaniya K onstitutsiyasida avval boshida davlat boshlig‘i
to ‘g ‘risidagi, so‘ngra esa K onstitutsiyaviy adliya organlari
to ‘g‘risidagi normalar berilgan. Ba’zan normalarning berilish
tartibi davlatdagi b a ’zi organlarning boshqalariga nisbatan
ustuvorroq nufuzga ega ekanligini ham k o ‘rsatadi. Masalan,
Fransiya Konstitutsiyasining asosiy qismida avvalo Respub
lika P rezid en ti t o ‘g ‘risid a g i, ikk in ch i o ‘rin d a h u k u m a t
to ‘g ‘risidagi norm alar berilgan. 0 ‘zbekiston R espublikasi
Konstitutsiyasida esa 0 ‘zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisi,
0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti, Vazirlar M ahkam asi,
Mahalliy davlat hokimiyati, Sud hokimiyati to ‘g‘risida norma
lar berib o‘tilgan.
Xulosada turli normalar boiishi mumkin. Odatda xulosada
K onstitutsiyaning kuchga kirish tartibi, organik va boshqa
qonunlarning chiqarilish muddatlari k o ‘rsatiladi.
Vaqtinchalik qoidalarda birdaniga amalga kiritish imkoni
b o im ag an Konstitutsiyaviy norm alarning amalga kiritilishi
muddatlari, eski Konstitutsiyaviy normalarning yangilari bilan
almashtirish tartiblari va muddatlari ko ‘rsatiladi.
K o n stitutsiyan in g q o ‘shim cha
q oid alari asosiy qismga
qaraganda boshqacharoq beriladi va ular ko‘pincha sharhlash
xarakterida b oiad i. Ba’zi bir istisnolar ham odatda qo‘shimcha
qoidalar qismidan joy oladi.
K onstitutsiyaning ichki shakli quyidagi elem entlarning
majmuidan iborat:
1) Konstitutsiyani.jsWabifchiqish tarabi;
-
t
|s-
'
’
"
"
■ • •
5
* /^ f P
jr.-.
2) Konstitutsiyani rasmiylashtirish, qabul qilish tartibi;
3) Konstitutsiyani tasdiqlash tartibi;
4) Konstitutsiyaning ichki tuzilishi.
Konstitutsiyaning hayotga tatbiq etilishi, uning harakat-
lanishi, amalga oshishi uchun yuqoridagilar hali yetarli emas.
Buning uchun Konstitutsiyaning tashqi jihatini
tashkil etuvchi
elementlar ham boiishi lozim. Tashqi shakl Konstitutsiyaning
amalga oshirilish shaklini ham nazarda tutadi.
Konstitutsiyaning tashqi shakli quyidagi elementlar (qism-
lar)dan tarkib topadi:
1) Konstitutsiyaning nomlanishi;
2) Konstitutsiyani kuchga kiritish tartibi (shakli);
3) Konstitutsiyani amalga oshirish tartibi;
4) Konstitutsiyani o ‘zgartirish (qayta к о‘rib chiqish) tartibi;
5) Konstitutsiyani muhofaza etish tartibi.
0 ‘zbekiston Respublikasining am aldagi K onstitutsiyasi
tuzilishi uning mazmuniga to‘la muvofiq b o ‘lib, shaxs, jamiyat
va davlat oldida turgan vazifalarni samarali hal etishga ko‘mak
beradi. Mamlakatimiz Konstitutsiyasi muqaddima, 6 boiim ,
26 bob va 128 moddadan iborat.
Muqaddima qisqa bo‘lib, ko‘tarinki ruhda yozilgan. Unda
K onstitutsiyani xalq, ya’ni davlat hokim iyatining haqiqiy
sohibi qabul qiladi va unda o ‘z irodasini ifoda etadi. Agar
birinchi b o iim Konstitutsiyaviy tuzumning asosiy prinsiplari
yig'indisidan
iborat boisa, ikkinchi b oiim da inson huquqlari
to ‘g‘risidagi normalar mavjud.
Respublika Konstitutsiyasining inson va fuqaroning asosiy
huquqlari, erkinliklari va burchlari to ‘g ‘risidagi b oiim i keng
berilishi Konstitutsiyaning mohiyatidan kelib chiqadi. «Shaxs-
jamiyat-davlat» munosabatlarining tartibga solinishi Konstitu
tsiyaning tub m ohiyatini tashkil etadi. Bunda shaxs omili
birinchi o ‘rinda qo'yilgan.
U chinchi b o iim d a esa jam iyat va shaxs m unosabatlari
tartibga solinib, fuqarolik jamiyatining an'’analarini tiklash,
ijtim oiy uyushm alar va m unosabatlarni huquqiy jih atd an
tartibga solib, ularning rivojlanishini ta ’minlashga qaratilgan
normalar mavjud.
T o‘rtinchi b o iim m a’muriy-hududiy
va davlat tuzilishiga
bag‘ishlangan. Unda Q oraqalpog‘iston Respublikasi haqida
alohida bob bor.
Beshinchi b o iim davlat hokimiyatining tashkil etilishi deb
n o m lan ib , un d a 0 ‘zb ekiston R espu blik asi Oliy M ajlisi,
Prezidentning huquqiy m aqom i, ijro hokim iyati, mahalliy
davlat organlari, sud hokim iyatining
huquqiy m aqom lari
ko‘rsatib o ‘tilgan. Oltinchi b o iim Konstitutsiyaga o ‘zgartirish
kiritish tartibini o ‘z ichiga oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
