R e s p u b L i k a s I k o n s t I t u t s I y a s I n I

Konstitutsiyani qabul qilishning asosiy
xususiyatlari
K o n stitu tsiy a n i q ab u l q ilishn in g q u y id ag i u su lla rin i 
k o ‘rsatish mumkin:
1. T a ’sis (Konstitutsiyaviy) majlis tom onidan. Braziliya 
(1988), Portugaliya (1976), Bolgariya (1991), Ruminiya (1991) 
Konstitutsiyalari shu usul bilan qabul qilingan.
2. Amaldagi parlam ent tom onidan. 0 ‘zbekiston (1992), 
Xitoy (1992), Tanzaniya (1977) Konstitutsiyalari misolida.
3. Referendum y o ii bilan. Rossiya (1993), Fransiya (1958), 
Q ozog‘iston (1995), K uba (1976), Chili (1980) kabi davlat 
Konstitutsiyalari referendum y o ii bilan qabul qilingan.
K o ‘pgina rivojlanayotgan mamlakatlarda Konstitutsiyalar 
hadya etish y o ii bilan ham qabul qilinadi. Hadya etishning 3 
y o ii mavjud:
1. Mutlaq monarxiya sharoitida Konstitutsiyani o ‘z xalqiga 
podsho, qirol, sulton, monarx hadya qiladi. Buni Nepal (1962), 
Saudiya Arabistoni (1992) Konstitutsiyalari misolida ko‘rishi- 
miz mumkin.
2. Mitropoliya mustamlakachi davlat o ‘z mustamlakasiga 
Konstitutsiya hadya qiladi va uning mustaqil davlatligini tan 
oladi. Buyuk Britaniya 1979-yil Zimbabvega K onstitutsiya 
hadya qilgan.
3. Harbiy yoki revolyutsion Kengash Konstitutsiyani hadya 
qiladi. Masalan, Misr, Suriya, Iroq, Afg‘oniston Konstitutsiya­
lari shu tarzda qabul qilingan.
Konstitutsiyani qabul qilish tartibi oddiy, joriy qonunlarni 
qabul qilishdan farq qiladi. Yangi Konstitutsiyalar odatda yangi 
davlat vujudga kelganda, mamlakat siyosiy tuzumi o ‘zgarganda, 
davlatchilik rivojida jiddiy tub o ‘zgarishlar ro ‘y berganda qabul 
qilinadi. Konstitutsiyani tuzish va qabul qilishning bir qancha 
usullari bor. Albatta, Konstitutsiya loyihasini tayyorlashdan 
to qabul qilishgacha b o ig an barcha ishlarni parlament majlis- 
larida uzluksiz amalga oshirish mushkul. Shu sababli Konstitu­
tsiya loyihasini tayyorlash uchun maxsus K onstitutsiyaviy 
kom issiya tashkil etiladi. 1990-yil 20-iyunda 0 ‘zbekiston 
R epublikasi Oliy Kengashi yangi K onstitutsiya loyihasini

---

tayyorlash uchun Konstitutsiyaviy komissiya tashkil etgan edi.
Umuman olganda, Konstitutsiyani tayyorlash, uni qabul 
qilish boshqa oddiy qonunlarni qabul qilishdan farq qiladi. 
Chunki Konstitutsiya — bu davlatning Asosiy qonuni, huquq 
tarmoqlarining manbai hisoblanadi, shuning uchun u boshqa 
qonun va normativ huquqiy hujjatlardan o ‘zining yuridik kuchi 
bo‘yicha ustun turadi.
Konstitutsiyani qabul qilish jarayoni oddiy qonunlarni qabul 
qilish tartibidan quyidagilar bilan farq qiladi:
1. Oddiy qonunlar 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlis 
Qonunchilik palatasining qonuniylik va sud-huquq masalalari 
q o 'm ita sid a va bosh qa q o ‘m italarid a ishlab chiqiladi va 
muhokama qilinib, navbatdagi yalpi majlisda qabul qilinadi. 
K onstitutsiya loyihasi esa Oliy Majlis palatalari tom onidan 
maxsus tarzda tuzilgan muvaqqat Konstitutsiyaviy komissiya 
tomonidan ishlab chiqiladi.
2. Konstitutsiya loyihasini tayyorlash uchun tajribali siyosiy 
arb ob lar, jam iyat turm ushining turli ja b h alarid a tanilgan 
mutaxassislar va huquqshunos olimlar jalb etiladi. M azkur 
shaxslar oliy vakillik organi deputati bo‘lmasalar ham, Konstitu­
tsiyaviy komissiyaga jalb qilinadilar.
3. K o n stitu tsiy a loyihasini tayyorlash ja ra y o n i oddiy 
qo nunlar loyihasini tayyorlashga nisbatan ancha davomli 
b o iib , mukammal ishlashni talab etadi.
4. Konstitutsiya loyihasi matbuotda e’lon qilinib, albatta, 
umumxalq muhokamasiga q o ‘yiladi.
Qabul qilingan K onstitutsiyani tasdiqlash marosimi ham 
turli davlatlarda har xil. Bunday tartib, asosan, federativ shaklda 
tash k il qilingan d a v latla rd a am al qiladi. Q abul qilingan 
K o n stitu tsiy a b arch a federatsiy a sub y ektlari to m o nidan
ta sd iq la n ish i, y a ’ni u la rn in g p a rla m e n tla ri to m o n id an
ratifikatsiya qilinishi shart b o iad i.
0 ‘zbekiston Respublikasida qabul qilingan Konstitutsiyani 
ratifikatsiya qilish shart emas.
Qabul qilingan Konstitutsiyani kuchga kiritish tartibi ham 
turli mamlakatlarda har xil belgilanadi. K o‘pchilik mamlakat- 
larda Konstitutsiyani kuchga kiritish alohida hal qilinadi. Ba’zi 
d a v la tla rd a bu uni m a tb u o td a e ’lon qilish bilan am alga 
oshiriladi.
0 ‘zbekiston R espublikasining K onstitutsiyasi u qabul 
qilingan kuni, ya’ni 1992-yilning 8-dekabrida alohida qonun 
bilan kuchga kiritildi.
20

---

Konstitutsiyaning alohida xususiyatlaridan biri uning ta ’sis 
etuvchilik, y a’ni yangi organlar tuzish, yangi qonunlar ijod 
qilish xususiy atidir. K onstitutsiya qabul qilinganidan key in, 
davlatning butun yangi organlari tizimi hamda Konstitutsiyada 
ko‘rsatilgan qonunlar vujudga keladi.