qilishi mumkin. Agar Oliy Majlis Konstitutsiyaga o ‘zgartirish
kiritish to ‘g‘risidagi taklifni rad etsa, taklif bir yil o'tgandan
keyingina qayta kiritilishi mumkin.
M avzuni mustahkamlash uchun savollar
1. «Konstitutsiya» so‘zining lug‘aviy ma’nosi nima ?
2. Konstitutsiyaning yuridik belgilarini sanab bering.
3. Konstitutsiyaning shakli deganda nimani tushunasiz?
4. Konstitutsiya ijtimoiy mazmuniga ko‘ra necha turga boiinadi?
5. 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining tuzilishini ayting.
6. Konstitutsiya qanday usullarda qabul qilinadi?
7. K onstitutsiyaning bevosita amal qilinishining necha xil
ko‘rinishlari mavjud?
8. Konstitutsiyaning ichki shakli elementlarini sanab bering.
9. Konstitutsiyani qabul qilish jarayoni oddiy qonunlardan nimasi
bilan farqlanadi?
10. 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini o‘zgartirish tartibi
qanday belgilangan?
Ill BOB
M USTAQIL 0 ‘ZB E K IST0N
KONSTITUTSIYASINI ISHLAB CHIQISH
VA QABUL QILISHGA TA’SIR ETGAN
OM ILLAR
l-§ . Mustaqil O ‘zbekiston Konstitutsiyasini qabul
qilishning tarixiy zarurati
0 ‘zbekiston R espublikasining yangi K on stitutsiyasini
yaratish haqidagi ilk g‘oya Respublikamizning 1990-yil m art
oyida b o ‘lib o ‘tgan o ‘n ikkinchi chaqiriq Oliy Kengashning
birinchi sessiyasidayoq aytilgan edi. 0 ‘zbekiston Oliy Kengashi
ning 1990-yil 20- iyunda e ’lon qilingan «M ustaqillik dek-
laratsiyasi» m am lakatim iz yangi K o n stitu tsiyasin i ishlab
chiqishga asos bo id i. 0 ‘sha kuniyoq Oliy Kengash 0 ‘zbekis-
’
27
ton Prezidenti boshchiligida 64 kishidan iborat Konstitutsiyaviy
komissiya tuzildi. Komissiya tarkibiga deputatlar, davlat hamda
jam oat
tashkilotlari, korxonalar xo‘jaliklarining rahbarlari,
taniqli huquqshunoslar, olimlar va mutaxassislar kirdi.
Konstitutsiyaviy komissiya tom onidan Konstitutsiyaning
konsepsiyasi ustida ish boshlab yuborildi. N atijad a uchta
muqobil konsepsiya yaratildi: 0 ‘zbekiston Respublikasi Fan-
lar Akademiyasi Falsafa va huquq institutining konsepsiyasi,
Siyosatshunoslik va boshqaruv institutining
konsepsiyasi va
Prezident devoni yuridik b oiim i tayyorlagan konsepsiya. Ishchi
guruh majlisida uchinchi konsepsiya asos sifatida qabul qilindi.
K onstitutsiya loyihasining dastlabki nusxasi 1991-yil 3-
choragida tayyorlab boiindi. U muqaddima, olti bo‘lim, 158
m o d d ad an ib o ra t b o ‘ldi. Bu o rad a 1991-yil 31-avgustda
0 ‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishdi. Buning asosi
sifatida 0 ‘zbekiston Respublikasining «Davlat mustaqilligi
asoslari to ‘g‘risida»gi qonuni qabul qi lindi. Qoiiuncial xalq
hok im iy atch ilig i, inson H uquqlari m uq add aslig i, qo nu n
ustuvorligi, hokim iyat b o ‘linishi,
m am lakatning hududiy
yaxlitligi kabi prinsiplar mustahkamlandi. Ushbu demokratik
prinsiplar Konstitutsiya mazmunidan joy oldi. Shu kuni, shu
nin g d ek , 0 ‘zb ek isto n R esp u b lik asi Oliy K en gash in in g
sessiyasida «D avlat M ustaqilligi to ‘g ‘risida Oliy Kengash
Bayonot»i ham e’lon qilindi.
Shunga qaram asdan dastlabki loyiha hali mukammallik
darajasidan ancha yiroq edi.
1992-yil bahorda Konstitutsiya loyihasining 149 moddadan
iborat ikkinchi nusxasi ishlab chiqildi.
M am lakat Prezidenti
ishtirokida Konstitutsiyaviy komissiyaning navbatdagi majlisi
b o ‘lib o ‘tdi. M ajlisda K o n stitu tsiy a loyihasi u stid a olib
borilgan ishlar to ‘g‘risida axborot tinglandi. Shu tariqa ishchi
guruh tomonidan Konstitutsiya loyihasining uchinchi, nusjtasi
tayyorlandi.
0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining loyihasi puxta
ishlovlardan so‘ng K onstitutsiyaviy komissiya qarori bilan
1992-yil 2 6 -se n ta b rda um um xalq m u h o k am asi uch un
m atbuotda e’lon qilindi. Umumxalq
muhokamasi qariyb uch
oy davom etdi. Unda mamlakatda yashovchi turli millat vakil
lari ishtirok etdi. M atbuotda, radio va televideniye orqali,
korxona, m uassasa ham da tashkilotlardagi yig‘ilishlarda,
auditoriyalarda qizg‘in muhokamalar b o iib o ‘tdi. K onstitu
tsiyaviy komissiya dastlab belgilagan ikki yarim oylik muddat
28
m obaynida m uhokam a qilingan loyiha fuqarolar tak lif va
m ulohazalari asosida qayta tuzilib. 1992-vil 21^.-.namhrda
m uim kam a.ni davom e ttirish uchu n ik k in ch i m a ro ta b a
m atbuotda e io n qilindi.
Ayni vaqtda umumxalq muhokamasi davom ida loyihani
yaxshilashga doir k o ‘plab taklif va m ulohazalar bildirildi.
Konstitutsiya komissiyasiningo‘zigagina 6 mingdan ortiq taklif
va m ulohaza tushdi. T ushgan ta k lif va m u lohazalarning
hammasi atroflicha puxta o ‘rganildi hamda loyiha ustidagi ish-
larni davom ettirish chog‘ida ulardan foydalanildi. Konstitu
tsiyaviy komissiyaga fikr-mulohazalar bildirilgan 600 taga yaqin
xat kelib tushdi. RespuBIika m atbuotining o ‘zida
Konstitu-
tsiyaToyihasiga bag‘ishlangan yuzdan ortiq materiallar e’lon
qilindi.
0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining sessiyasida
muhokama qilish uchun kiritilgan Konstitutsiya lovihasiga 80
ga yaqin o ‘zgartishlar, qo‘shimchalar,taklif.etUdi va aniqliklar
• k iritild i. U larning ayrim lari m uhim aham iyatga ega edi.
Parlam ent sessiyasining ishi davomida deputatlar ham unga
qator o ‘zgartishlar kiritdilar.
&D‘zbekiston Respublikasining K onstitutsiyasi dunyoga
kelishiga asosan ik kita omil sabab b o id i. S hulardan biri
jamiyatning bozor m unosabatlari tom on tutgan yo‘li, yangi
t a r aq q iy o td ag i um um iy q o n u n iy a tla r va у о ‘n afish larg a
.muvofiq ravishda 0 ‘zbekistonning jahon
hamjamiyatiga kirib
borishi b o id i. 0 ‘zbekistonning davlat mustaqilligi 0 ‘zbekis-
ton Respublikasi K onstitutsiyasini ishlab chiqish va qabul
qilinishini taqozo etgan ikkinchi omil b o id i» 6 .
0 ‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini qabul qilish-
ning tarixiy zaruratiga quyidagilar kiradi:
— Sobiq Ittifoqda paydo b o ig a n ijtimoiy, iqtisodiy va
siyosiy tanglik;
— 0 ‘zbekiston Respublikasining o ‘z mustaqilligini q o ig a
kiritishi ham da dunyo xaritasida yangi suveren 0 ‘zbekiston
Respublikasining tashkil topishi;
— «Mustaqillik deklaratsiyasi»ni va «Davlat mustaqilligi
asoslari to ‘g ‘risida»gi K onstitutsiyaviy
qonunning qabul
qilinishi Konstitutsiyani qabul qilishga huquqiy asos bo id i;
— 0 ‘zbekiston xalqi o ‘z oldiga huquqiy demokratik davlat
va fuqarolik jamiyat qurishni maqsad qilib qo‘ydi.
6
0 ‘razayev Sh.Z. M ustaqil 0 ‘zbekiston K o n stitu tsiy asi. — Т.:
«Adolat», 1994, 7-bet
29
M u staq il 0 ‘zb ek isto n n in g b irinchi K o n stitu tsiy asi
Asosiy Qonun sifatida davlatni davlat qiladigan, millatni millat
qiladigan qonunlarga asos boiishi m uqarrar7.
Do'stlaringiz bilan baham: 
