|
JAVOBLAR
1. Odam genetik ob’yekt sifatida genetika fanida irsiyat va o‘zgaruvchanlik qonunlari n o 'xat, drozofila m eva pashshasi, n eytrospora, ichak tayoqchasi b ak teriy alarid a ixtiro qilingan. O'simlik, hayvon va m ikroorganizm larda turli genetik ta d qiqotlar olib borish mumkin. Biroq o'simlik, hayvon va m ikroorganizm larda q o 'llanadigan genetik usullarning barchasini odam larda qo'llab bo'lmaydi. Bunga asosiy sabab, odam faqat biologik rivojlanishninggina emas, balki ijtimoiy omillar m ahsuli hamdir. Shu sababli odam dagi irsiyat va o'zgaruvchanlikni o'rganishda bir qancha qiyinchiliklar uchraydi. A na shu qiyinchiliklarga to'xtalib o'tamiz. 1. O datda genetik tadqiqotlarni o'tkazish uchun tanlangan organizm lar hayvonlarda irsiy jihatdan sof bo'lishi kerak. G enetik jihatdan sof organizm lar o'sim lik va hayvonlarda indbriding yo'li bilan olinadi, y a’ni bir ota-onaning erk ak va urg'ochi individlari o'zaro chatishtirilib, ularning nasli bir necha avlodlarda o'rganiladi. O dam larda bir ota-onaning o 'g'illari begona oilaning qizlariga uylansalar, qizlari begona oilaning o'g'illariga turm ushga chiqadilar. Bu esa odam irsiyatining sof holda gomozigota bo'lishini cheklab qo'yadi. Binobarin, odam irsiyatining geterozigota holatda bo'lishi genetik tadqiqotlarni olib borishdagi birinchi qiyinchiliklardir. 2. G enetik qonuniyatlarning ilmiy asoslangan bo'lishi uchun tekshirilayotgan organizm lar son jihatdan ko'p bo'lishi shart. Sabab, odam larda bir o ta-o n ad an tug'ilgan farzan d lar soni ko‘p holatlarda 1-4 tadan oshmaydi. Odam naslining kamligi genetik tadqiqot o'tkazishdagi ikkinchi qiyinchilik sanaladi. 3. Odam genetikasini o'rganib borishdagi yana bir qiyinchilik ko'payish m uddati bilan bog'liqdir. M a’lumki, bak teriy alar har 30 m inutda, g'o'za o'sim ligi 120-130 kunda, qo'y 6 oyda yangi nasi bergani holda, odam larda yangi naslni olish uchun o 'rtach a 18-20 yil talab qilinadi. Shu bois ham qisqa m uddat ichida biror belgi-xossani 'odam larning bir necha avlodlarida tadqiq qilish imkoni cheklangan bo'ladi.
2. dominant yoki retsessiv belgi genning o'ziga xos ichki (genotip) yoki tashqi (fenotip) xarakteristikasini aniqlash qobiliyatiga ishora qiladi.Genlar bizning tashqi jismoniy xususiyatlarimizni, shuningdek, sog'ligimizning ko'plab sharoitlari yoki kuchli tomonlarini va hatto shaxsiy xususiyatlarimizni aniqlash uchun javobgardir. Ushbu bilim Mendelning Segregatsiya qonuni bilan bog'liq bo'lib, unga ko'ra har bir organizm har bir belgi uchun ikkita genga ega.Tashqi yoki ko'rinadigan xususiyatlar haqida gapirganda, biz fenotip haqida gapiramiz, genetik kod (ichki yoki ko'rinmaydigan) genotip sifatida tanilgan. Odamlar va ba'zi jinsiy yo'l bilan ko'payadigan hayvonlar bir-biridan farq qilishi mumkin bo'lgan allellar deb nomlangan har bir genning ikki nusxasiga ega. Bitta allel onadan, bittasi otadan keladi.Bugungi kunda ma'lumki, bunday tafovutlar u ishlab chiqaradigan oqsilning istalgan chastotasi, miqdori yoki joylashuvi bo'yicha o'zgarishiga olib kelishi mumkin.Proteinlar xususiyatlarga yoki fenotiplarga ta'sir qiladi, shuning uchun oqsillarning faolligi yoki ekspresiyasining o'zgarishi bu xususiyatlarga ta'sir qilishi mumkin Biroq, nazariya dominant allel otadan, onadan yoki ikkalasidan kelib chiqqan holda, allel nusxasiga ega bo'lgan shaxslarda dominant fenotipni hosil qiladi deb hisoblaydi. Ushbu kombinatsiyalarning grafik tasvirida dominant katta harflar bilan yozilgan.Retsessiv allel retsessiv fenotipni hosil qiladi, agar shaxs ikkita resessiv (gomozigota) nusxasini olsagina, ya'ni har bir ota-onadan bittadan.Ma'lum bir gen uchun dominant va retsessiv alleli (geterozigota) bo'lgan shaxs dominant fenotipga ega bo'ladi. Bunday holda, ular retsessiv allelning "tashuvchisi" hisoblanadi.Demak, dominant allel mavjud bo'lsa, retsessiv gen fenotipda ko'rinmaydi. O'zini namoyon qilish uchun organizmga uning har bir ota-onadan bittadan ikkita nusxasi bo'lishi kerak.Ya'ni, biron bir kishi (odam yoki hayvon) har bir ota-onadan nusxasini olganda, u homozigotli birikma sifatida tanilgan va umuman fenotipda o'zini namoyon qiladi, agar u turli xil nusxalarni (dominant va resessiv) oladigan bo'lsa, har bir ota-onadan bittadan , kombinatsiya heterozigotdir.Dominant gen har ikkala holatda ham ifodalanadi: homozigota yoki heterozigota.Shuni ta'kidlash kerakki, ushbu mulohazalar shaxsning ma'lum fenotiplarni, xususan genetik kasalliklarni meros qilib olish ehtimolini baholashda foydali bo'lsa-da, ular genning qanday xususiyatni belgilashini to'liq anglamaydilar.Buning sababi shundaki, ushbu kashfiyotlar amalga oshirilgan paytda DNK haqida ma'lumot yo'q edi.Shuning uchun dominant va retsessiv allellar harakat qiladigan universal mexanizm mavjud emas, aksincha bu ular kodlagan oqsillarning o'ziga xos xususiyatlariga bog'liq.
3. Yevgenika ( yaxshi zurriyot) — odam salomatligi irsiyati va uni yaxshilash toʻgʻrisidagi taʼlimot. Yevgenikaning tamoyillari birinchi marta 1869-yil ingliz paleontologi F. Galton tomonidan ishlab chiqilgan. U kelgusi avlod irsiy xususiyatlari (salomatligi, aqli, qobiliyati, iqtidori) ning yaxshilanishiga taʼsir etishni oʻrganishni taklif etgan. Yevgenikaga qiziqish ayniqsa 20-asrning 1-choragida genetikaning jadal surʼatlar bilan rivojlanishi hamda odam belgilarining irsiylanishi toʻgʻrisida koʻplab dalillar toʻplanib borishi bilan oshib ketdi. Ilgʻor olimlar (F. Galton, G Meller, N. K. Kolsov) Yevgenika oldiga insonparvarlik vazifasini qoʻyishgan edi. Lekin Yevgenika gʻoyalaridan koʻpincha irqchilikni oqlash (mas, fashizm irqchilik gʻoyasi) maqsadlarida foydalanilganligi tufayli ilmiy gʻoya va tushuncha sifatida Yevgenikaning obroʻsi tushib ketdi. Hozir Yevgenikaning koʻpgina muammolari, ayniqsa insonning irsiy kasalliklariga qarshi kurash masalalari odam genetikasi, jumladan, tibbiy genetika doirasida oʻrganiladi
Do'stlaringiz bilan baham: |
