Qutlimuratov nurbek matkarimovichning mahalliy xomashyolar va chiqindilar asosida yangi ionitlar sintezi

Sorbsiya jarayonlari uchun izotermik modellari

Юқoridagi 1.1.3-jadvalda keltirilgan izotermalardan eng keng қўllaniladigan va қulay bўlganlari Lengmюr va Freundlix izotermalaridir. Mualliflar tomonidan turli xil ionlarining sorbsiяsini turli xil ionitlarga, aktivlangan uglerod asosidagi adsorbentga, polivinilxlorid asosidagi, pemza asosidagi adsorbentga юtilish izotermalari va kinetikasi keng doirada ўrganilgan [76, 406-412 - b.; 77, 3395-3401 - b.; 78, 202-208 - b.].


Ion almashinuvchan materiallarni qo‘llash. Hozirgi vaqtga kelib oqava suvlarni atrof muhitga og‘ir metallarning texnogen ifloslanishlarni bartaraf etishga jiddiy etibor qaratilmoqda. Oqava suvlarni turli xil ionlardan tozalashda sorbsion usullar o‘ziga xos o‘rin tutadi Yer tuproqlarining ifloslanish darajasiga bog‘liq holda sorbsion tozalashning turli usullarni ajratish mumkin. Masalan, qishloq ho‘jaligida yerni ifloslanishi holatida sorbentlar hosildor yer qatlamining chuqur qismiga kiritiladi. Buning uchun mineral sorbentlar keng qo‘llaniladi: giltuproqlar, seolitlar, apatitlar va boshqalar. Qo‘llaniluvchi sorbentlar qator talablarga javob berishi kerak: turli metallarga nisbatan yaxshi sorbsion sig‘imiga ega bo‘lishi; biodegradatsiyaga uchramasligi; haroratning o‘zgarishiga barqaror bo‘lishi kerak.
Yerga og‘ir metall ionlari hamda anionlarning katta miqdori singishi natijasida asosiy chora zararlangan tuproqni ko‘mish yoki tozalash hisoblanadi. Bunday yerlarni tozalash uchun turli tabiatga ega sorbentlarni qo‘llash texnologiyasi ularni haydashni talab qiladi. Adabiyotlarda yerni turli metallardan tozalash imkonini beruvchi o‘simlik homashyosidan (moxlar, xvoya qoldiqlaridan, opilkalardan, gidrolizli lignin va h.k.) tayyorlangan turli sorbentlar keltirilgan. Ishlab chiqariluvchi homashyoning yangi turlarini o‘zlashtirish yerni tozalash uchun sorbentlarni olish maqsadida ilmiy hamda amaliy jihatdan dolzarb hisoblanadi. Mazkur dissertatsiya ishda polivinilxlorid asosidagi yangi poliamfolitning fizik-kimyoviy xossalari bo‘yicha ayrim tadqiqot natijalari keltirilgan. Sintez qilingan yangi PVX asosidagi ionitlar bilan sun’iy eritmalardan Cu(II), Ni(II) [79, 469-477 b;] Cr(VI) ionlarining sorbsiya jarayonlariga turli omillarning tasiri o‘rganildi.
Yuqorida keltirilgan adabiyotlar tahlili natijalaridan shuni xulosa qilish mumkinki kationit, anionit va poliamfolit xarakteridagi ion almashinuvchi materiallar nodir, qimmatboho metallarning ionlarini ajratib olishda, suvni turli xil zaharli ionlardan tozalashda qo‘llanilgan. Ion almashinuvchi ionitlar olishning bir necha xil usullari polimerlanish, sopolimerlanish, polikondensatsiya va polimer anoligik o‘zgartirish reaksiyalaridan foydalanilgan. Shu bilan birgalikda sanoat tarmoqlari kengayib, rivojlanayotganligi uchun ionalmashinuvchi materiallarga talab ortib boraveradi. Biroq bizning mamlakatimizda bunday ionitlar sanoat miqyosida ishlab chiqarilmaydi. Shuning uchun mahalliy xom ashyolar asosida ionitlar ishlab chiqarish va sanoat korxonalar ehtiyojini qondirish dolzarb muammodir. Ushbu dissertatsiya ishi yuqoridagi muammoni ma’lum darajada xal qilishiga qaratilgan bo‘lib, respublikamizda ishlab chiqariladigan xomashyo – polivinilxloridni kimyoviy modifikatsiyalash orqali ion almashinuvchi material olinishi uning fizik-kimyoviy xossalari o‘rganilgan.