Qutlimuratov nurbek matkarimovichning mahalliy xomashyolar va chiqindilar asosida yangi ionitlar sintezi

§2.1. Maxalliy xomashyo va chiqindi alkanolamin asosida anionitlar olishning maqbul sharoitlari
PVX ni aminlash reaksiyalari etilendiamin (EDA)ning turli xil konsentratsiyalarida aminlash reaksiyalari keltirilgan. Natijada tarkibida aminoguruhlari tutgan ionalmashinuvchi polimer materiallar olingan. Eronlik Ahmed boshchiligidagi bir qator olimlar tomonidan polivinilxloridni suyuq ammiak bilan bosim ostida, 100-140K haroratda dioksan yoki dimetilformamid va dixloretan hamda metanol muhitida aminlanish natijasida mustahkamligi yuqori bo‘lgan polimer olingan (azot miqdori 1% dan 9% gacha) [46, 1946-1958 b.].
Ayni shu aminlanish jarayoni PVXning digidroxlorlanishi bilan boradi. Natijada tarkibida 9% gacha azot tutgan jigarrang polimer hosil bo‘ladi. Bunday holda, birlamchi aminoguruhlar bilan bir qatorda o‘zaro bog‘langan birikmalar hosil bo‘lishiga olib keladigan ikkilamchi va uchlamchi aminoguruhlar tutgan hosilalar paydo bo‘ladi. Bunday o‘zaro bog‘lanishlar PVXni digidroxlorlanishi natijasida kelib chiqadi:

PVX suyuq ammiak bilan ishqoriy metall amidlari ishtirokida aminlanish reaksiyasi o‘tqazilganda faqat polimerning digidroxlorlanishi sodir bo‘ladi, o‘zaro bog‘langan strukturalar hosil bo‘lishi kuzatilmaydi.
Ikkilamchi alifatik aminlar PVX bilan birlamchi (20-50°C) aminlarga nisbatan yuqori haroratda (80°C) reaksiyaga kirishadi. Ayni ikkilamchi aminlar, ularning kuchliroq asosligini hisobga olgan holda birlamchi aminlarga nisbatan yuqori digidroxlorlovchi moddalardir. Uchlamchi alifatik aminlar, birlamchi va ikkilamchi alifatik aminlardan farqli ularoq PVX bilan yuqori xaroratda ta’sirlashadi [47, 217-247 b; 48, 10-16 b.].
Tadqiqotchilar tomonidan [49] polivinilxlorid (PVX)ni polimeranologik o‘zgarishga uchrashi reaksiyalarini turli reagentlar yordamida sinab ko‘rilgan. PVXga iminodiatsetik kislota (C₄H₇NO₄) va dimetil iminodiatsetik kislota (C₆H₁₁NO₄) bilan turli erituvchilar ishtirokida nukliofel almashinish modifikatsiyasi amalga oshirildi. Bu kabi reaksiyalar PVX ishtirokida polimeranologik o‘zgarishlar natijasida turli ionitlar sintez qilishda qulaylik keltirib chiqaradi.
Shularni inobatga olgan holda dissertatsiya ishida mahalliy xomashyo (PVX) ni tarkibida monoetanolamin hamda dietanolamin tutgan chiqindi mahsulotlari bilan modifikatsiya qilib yangi ion almashinish xususiyatiga ega anionitlarni olish hamda maqbul sharoitlarini o’rganishni maqsad qilib qo’yildi.