87
Tarkibida chang zarrasi ko‘p bo‘lgan suvga to‘yingan mayda gilli jinslarga plivunlar
deyiladi. Ular to‘rtlamchi va shu davrgacha bo‘lgan jinslar ichida va ayniqsa lyosslar va
lyossimon tuproqlarda ko‘p tarqalgandir. Bu hodisaga
quruvchilar kotlovan qazishda,
kanallar qazishda, temir yo‘l to‘shamasini qurishda, metro liniyalarini qazishda duch
kelishadi. Odatda plivunlarning ko‘pchiligi daryo o‘zanlarida va birinchi qayir ustki
terrasalarida turli qalinlikda uchraydi. Plivunlarda tiksotropiya
xususiyati mavjudligi
tufayli, tashqi mexanik kuch ta‘sirida birdan suyuq atalaga aylanib, shaxta devorlaridan,
metro devorlaridan, imorat kotlovani qirg‘oqlaridan, tog‘ yon bag‘irliklaridan oqib
chiqa boshlaydi. Plivun hodisasi sababli inshootlarning mustahkamligi pasayadi, tog‘
yon bag‘irliklarida cho‘kishlar, surilishlar hosil bo‘ladi. Ko‘pincha plivunlar tufayli
qumlar zichligi ortadi, natijada hajmi kichrayib, Yer usti cho‘kadi. Bu esa shu joydagi
qurilishga katta zarar yetkazadi.
Plivun hodisasi ikki turga: soxta plivun va haqiqiy plivun hodisasiga bo‘linadi.
Soxta plivunlar - strukturaviy bog‘lanmagan, qumli va shag‘alli
yotqiziqlarda
kuzatiladi. Soxta plivun hodisasi sababi - qumli qatlamlardagi gidrodinamik bosimni
vujudga kelishidir. Gidrodinamik bosim oshgan sari qum zarralarini o‘rab olgan suv
qatlami oshib borib, buning ta‘sirida qumlar orasidagi ishqalanish yo‘qoladi,
pirovardida, harakatga kela boshlaydi. Ozgina tashqaridan dinamik kuch ta‘sir etishi
bilan bu qum massasi siljiy boshlaydi.
Haqiqiy plivun hodisasi qumlok va qumoq jinslarda uchraydi. Haqiqiy plivun jins
suyulgandan so‘ng ham ancha
vaqtgacha shu holatda turadi, jinslardagi namlik to‘la
namlik sig‘imi miqdoridan kam bo‘lganda, suyuqlanadi. Jinsni suyulib, oqishiga sabab -
bu uning tarkibidagi fizikaviy bog‘langan suv bo‘lib, uni ajratish ancha qiyin. Plivunlar
turli tebranishlar, dinamik zarbalarga sezgir bo‘ladi. SHu sababli kuzatish markazidan
uzoq bo‘lgan joylarda ham inshootlarga xavf tug‘dirishi mumkin. Qurilishda
plivunlarga qarshi kurash choralari 5 guruhga bo‘linadi.
1.
Qurilish maydonidagi plivunlarni sun‘iy ravishda qotirish. Bu usul o‘z navbatida 3
ga bo‘linadi:
a) kotlovandagi suvni maxsus nasoslar bilan chiqarib olinadi.
b) suyuqlanuvchi qatlamlar ustidan filg‘trlar qoqiladi. Qoqilgan filg‘trni bir qismi
plivun orasida bo‘lsa, boshqa qismi uning ostidagi qatlamda bo‘ladi. Bunda plivun suv
filg‘trlar orqali ostki qatlamlarga o‘tib ketadi. Bu usul plivunning filg‘trlanish
koeffitsientining qiymati birdan kichik bo‘lganda qo‘llaniladi.
v) nina filg‘trlar
orqali plivunga tok yuborib, konsistentsiyasi o‘zgartiriladi. Buning
uchun bir - biridan ma‘lum masofada joylashadigan qilib, elektrodlar qoqilib, ularga
o‘zgarmas tok yuboriladi. Bu usul filg‘trlanish koeffitsientining qiymati 0,2 dan kichik
bo‘lmagan gil va lyossimon jinslar uchun qo‘llaniladi.
2.
Plivunlarning shpunt yordamida to‘sib ko‘yish.
Buning uchun bino yoki inshoot poydevori o‘rni ochilib,
kotlovan qazishdan avval
atrofi bo‘ylab 4 - 5 metrgacha chuqurlikgacha yog‘och, temir-beton, metall ustunlarni
qoqib kiritilib devor hosil kilinadi (6.10- rasm)
88
3.Plivunlarni muzlatib quyish
usuli
qo‘llanganda,
qumning
mustaxkamligi vaqtincha ortadi.
Buning uchun kotlovan atrofiga
maxsus
moslama bilan sovutilgan
CaCl
2
-Eritmasi bosim ostida
yuborib
turiladi.
Eritmaning
kotlovan atrofida aylanishidan
jinslar - 20
0
S dan - 40
0
S gacha
muzlaydi. Bu kotlovan atrofida
suv
o‘tkazmaydigan
muzlagan
qatlam
hosil
bo‘lishini
tag‘minlaydi.
Plivun tarkibidagi suvni havo bilan siqib chiqarish. Buning uchun plivun ustiga
kesson o‘rnatilib, uning ichiga 0,25 Mpa havo bosimi beriladi. Bosim ta‘siridan
plivunlar tarkibidagi suv, havo bilan har tomonga tarqalib, u suvsizlanish natijasida
suyuqlanishdan to‘xtaydi. SHundan so‘ng qotgan plivunni bemalol qazib olish mumkin
bo‘ladi.
Bu usulning kamchiligi, uni katta maydonlarga tarqalgan plivunlarda ishlatib
bo‘lmasligidadir.
Plivunlarning ichiga suyultirilgan shisha moddasini yuborish usuli – silikatlash deb
ataladi. Buning uchun burg‘ quduqlari qazilib, qum qatlamlar ichiga trubalar orqali
suyuq shisha va suyuq kalg‘tsiy xlorid yuboriladi. Eritmalar
qum qatlamiga shimilib,
uni qattik tog‘ jinsiga aylantiradi. Ushbu usul ancha qimmatliligiga qaramasdan, juda
samarali natijalarni beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
