Qurilish materiallari, buyumlari va konstruktsiyalarini ishlab chiqarish

Ximiyaviy tarkibi
. Toza suv tabiatdagi moddalarni Eritadigan yaxshi 
Erituvchidir. Unda qattiq, suyuq va gaz holatidagi moddalar Eriydi. Tabiatdagi har 
qanday suv, u Yer ostida yoki Yer ustidami tog‘ jinslari bilan birlashganda, o‘z 
tarkibiga ximiyaviy elementlarni Eritib oladi. Ularning mineral qismini belgilovchi 
asosiy elementlar - karbonat, Sulfat, xlor, kalg‘tsiy, magniy, natriy tuzlaridir. Gazlardan 
kislorod, azot, uglYerod, vodorod hisoblanadi. 
Texnikaviy maqsadlarda, ta‘minotda, sug‘orishda va qurilishda ishlatiladigan 
suvning qattiqligi, kislota, ishqorli xususiyati va agressivligi muhim xossa bo‘lib 
hisoblanadi.
Suvning qattiqligi deganda uning tarkibidagi kalg‘tsiy va magniy tuzlari 
miqdoriga aytiladi. Suvning qattiqligi 2 xil: umumiy va doimiy qattiqliklarga bo‘linadi. 
Umumiy qattiqlik suvdagi kaltsiy va magniyning tuzlarining umumiy miqdorini 
belgilaydi. Karbonatni qattiqligi - kaltsiy va magniy karbonatlari tuzlari miqdorini 
ifodalaydi. 
Suvni qaynatish chog‘ida bu suvlarning bir qismi cho‘kma holiga tushadi. 
Qattiqligi bo‘yicha suvlarni quyidagi turlarga bo‘linadi: 
Juda yumshoq suv - qattiqligi 1,5 mg/ekv 
Yumshok suv - qattiqligi 1,5...3 mg/ekv 
O‘rtacha qattiq suv - qattiqligi 3...6 mg/ekv 
Qattiq suv - qattiqligi 6...9 mg/ekv 
Juda qattiq - qattiqligi 9 mg/ekv dan ko‘p. 
Suvning kislota – ishqorlik xossalari rH simvoli orqali belgilanib, vodorod 
ionining teskari qiymati logarifmisiga tengdir, ya‘ni rHq
lg 
[H
Q
]. Neytral suv uchun [H
Q
] 
q [OH] q 10
–7
g/molg‘, ya‘ni rNq7 
RN

7 bo‘lsa suv nordon, RN 

7 bo‘lsa suv ishqorli bo‘ladi.
Suvning agressivligi deganda - uni metall, temirbeton va beton qurilmalarini 
yemirish xususiyatiga aytiladi. Agressivlikning bir necha turi bor: karbonkislotali, 
ishqorli, umumkislotali, Sulfatli, magnezial, kislorodli. 
Karbonkislotali va ishqorli agressivlik, beton tarkibidagi kalg‘tsiy karbonat 
(SaCO
3
) va kalg‘tsiy gidrooksidni (Ca(OH)
2
) ni Eritish tufayli yemiradi. Sulfatli 
agressivlik hosil bo‘lishi sababi, suvda SO
4
2- 
ionining ko‘p miqdorda to‘planishidir. 
Sulfatli suv, beton tarkibiga kirib uning tarkibidagi ohakli birikmalar bilan 
reaktsiyaga kirishib, beton tarkibida (CaSO
4
.2H
2
O) gips kristallarini hosil qiladi. Bu 
kristallarning hajmi ortib beton devorchalarini yemiradi. Sulfatli suv tarkibida SO
4
2- 
ioni 2500 mg/l gacha bo‘lsa, bunday suv oddiy tsementni yemirmaydi. Sulfatga turg‘un 
tsementlar, ushbu ko‘rsatgichning
400 mg/l dan ko‘p bo‘lmagan 
miqdorida yemirilmaydi. 
Magnezial agressivlik - suv 
tarkibida magniy miqdori 2500 
mg/l 
dan 
ko‘p 
bo‘lgan 
miqdordagina 
ro‘y 
beradi. 
Magnezial yemirilishda ham beton 
g‘ovakchalari 
devorlarida 
zo‘riqishlar hosil bo‘lib, uni 
buzilishga olib keladi. 

---

91