Qurilish materiallari, buyumlari va konstruktsiyalarini ishlab chiqarish

 
 
 
Geologik xaritalar va qirqimlar 
Hamma geologik xaritalar ikkiga: tub jinslar va to‘rtlamchi qatlamlar xaritalariga, 
to‘rtlamchi qatlam tagida yotadiganlar ya‘ni to‘rtlamchi qatlamgacha hosil bo‘lgan 
qatlamlar xaritalariga bo‘linadi. Geologo-litologik xaritagagina - to‘rtlamchi davr 
xaritasigagina ustida to‘xtalib o‘tamiz. Geologo - litologik xaritalar olib borilgan 
geologik tekshirishlarning eng muhim xujjatlaridan biridir. Geologo - litologik xarita 
oddiy topografik xarita bo‘lib, unda turli geologo – litologik jinslarning tarqalishi, 
ularning Yulish sharoitlari va geologik rasmga tushirishda olingan boshqa ba‘zi 
ma‘lumotlar ko‘rsatilgan bo‘ladi. Geologo - litologik xarita geologik elementlarning 

---

101 
Yer yuzasida qanday tarqalgani tekislikda shartli belgilar (bYoq yoki shtrix litologiyasi) 
bilan aks ettiriladi. Geologo - litologik xaritani o‘qiy bilish geologik ta‘limning muhim 
elementidir. Har bir geologik xaritada qabul qilingani kabi geologo - litologik xaritada 
ham barcha shartli belgilarning rYxati va ularning izohi o‘sha xaritada ko‘rsatiladi. 
SHartli belgilar jadvali xaritaning biror bo‘sh burchagiga joylashtiriladi. Geologo-
litologik xaritalar har xil masshtabda tuziladi, ya‘ni qo‘yilgan maqsadni hal qilishga 
asoslanib masshtab tanlanadi.
 
Agar geologik xaritalar Yer sirtida turli tog‘ jinslarining tarqalishini ko‘rsatar ekan, 
qirqim Yer pustining ma‘lum chiziq bo‘yicha vYertikal geologik tuzilishi haqida 
tasavvur beradi. Ular joylarning ma‘lum chuqurlikdagi geologik tuzilishini o‘rganishga 
imkoniyat tug‘diradi. 
Geologik qirqimlar chizish uchun eng avvalo uning topografik asosini tiklash kerak. 
Rel‘yefning gorizontallar bilan ifodalangan xaritasi orqali topografik profilg‘ tuzamiz. 
Qirqimda qatlamlarning nisbiy qalinligi va qiyaligini aniqroq ko‘rsatish maqsadida 
vYertikal masshtab gorizontal masshtabdan 10 marta katta qilib olinadi. 
Qirqimning topografik asosiga geologik mag‘lumotlarni tushiramiz. Buning 
uchun qirqim chizigi bo‘yicha ko‘ringan qatlamning enini xaritadan o‘lchab, qirqimning 
nolinchi chizig‘iga yoki uning ostidagi tor yo‘lga tushiramiz. Bundan tashqari, qirqimga 
bor gidrogeologik, muhandislik -geologik mag‘lumotlarni, qazilgan burg‘ quduqlar va 
ulardan olingan natijalar tushiriladi.Bunday qirqimlar muhandislik -geologik deb 
ataladi. 
Qirqimlar qurilish rayonlarini muhandislik - geologik baholashda, zamin jinslarini 
tanlashda va grunt suvlarini rejimini o‘rganishda katta ahamiyatga ega. Muhandislik - 
geologik xaritalar o‘rganilayotgan territoriya to‘g‘risida maxsus mag‘lumot olishga 
imkon beradi. Muhandislik – geologik xarita tuzishda topografik, hamma turdagi 
geologik xaritalardan, muhandislik – geologik qidirish ishlarining natijalari va 
jinslarning xossalaridan foydalaniladi. Muhandislik - geologik xaritalar 3 turga: 1). 
Muhandislik – geologik sharoitlar; 2) muhandislik - geologik rayonlashtirish; 3) maxsus 
maqsadlarga mo‘ljallangan muhandislik geologik xaritalarga bo‘linadi. Muhandislik – 
geologik sharoiti xaritasida hamma tur Yer usti qurilishlar to‘g‘risidagi axborotlar
bo‘ladi.

---

102