|
II BOB Qirg`iziston xo`jaligi, aholisi va iqtisodiy tavsifi
2.1.Qirg`iziston iqtisodi, aholisi va mehnat resurslari
Shimoliy Qirg`izistonning hududi 126,5 ming kv.km, aholisi 2 mln. 500 ming kishidan ortiq. U Chu, Talas vodiylarini, Issiqko`l cho`kmasini va shartli ravishda Markaziy hamda Ichki Tyan-Shanni o`z ichiga oladi. Rayonning xalq xo`jaligi yaxshi rivojlangan. Rayon iqtisodiyotida mashinasozlik, metallni qayta ishlash, to`qimachilik, oziq-ovqat sanoatlari yetakchilik qiladi. Bishkek shaxri shu rayonda joylashgan mamlakatning yirik sanoat markazidir. Unda avtomobilsozlik, qishloq xo`jaligi mashinasozligi, elektrotexnika sanoati, yengil va oziq-ovqat sanoat tarmolari joylashgan. U fan va madaniyat markazi ham. Shimoliy Qirg`izistonda qishloq xo`jalik ishlab chiqarishi ham yaxshi rivojlangan. Uning daryo vodiylari, cho`kma va pastqam yerlarida dehqonchilik donli ekinlar, tamaki, ko`knori, qand lavlagi, mevachilik togli zonasida esa yaylov chorvachiligi rivojlangan.
Janubiy-G`arbiy Qirg`iziston asosan Osh viloyati hududini o`z ichiga oladi. Uning hududi 72 ming kv. km, aholisi 2 mln 500 ming kishi, rayonda qishloq xo`jaligi intensiv rivojlangan. Paxta va pilla, don va sholi, meva va uzum, poliz va sabzavot, sut va go`sht yetishtirish rayon qishloq xo`jaligining ixtisoslashgan tarmoqlaridir. Rayonning nisbatan janubda joylashganligi, tuproq-iqlim sharoitining qulayligi dehqonchilikning barcha sohalaridan yuqori hosil olish va chorva mollari mahsuldorligini oshirish imkoniyatlarini yaratgan.
Mamlakat iqtisodiyotining asosiy tarmoqlari qishloq xo'jaligi va xizmat ko'rsatish sohasidir, ular birgalikda YaIMning 70 foizini tashkil qiladi. Jahon bozorida talab qilinadigan deyarli yagona qishloq xo'jaligi mahsuloti eksporti mahsuloti paxta hisoblanadi, ammo mamlakatda uning kam qismi ishlab chiqariladi va paxta xomashyosi narxi Hindiston va Xitoyda talab va taklif bilan bog'liq vaziyatga qarab kuchli tebranishlarga duch keladi.
Eksportning yana bir sohasi - tog'-kon sanoati, asosan oltin, simob, uran, volfram va tabiiy gazdir. Shuningdek, Qirg'iziston qo'shni mamlakatlarga Norin daryosidagi GESlaridan elektr energiyasini etkazib beradi. Rossiyada va postsovet hududining yanada rivojlangan boshqa mamlakatlarida ishlayotgan mehnat muhojirlari o'z vatani Qirg'iziston iqtisodiyotiga katta hissa qo'shmoqdalar. Ba'zi yillarda ularning pul o'tkazmalari YaIMning uchdan biriga to'g'ri keladi. Yalpi ichki mahsulotning 3-5 foizini tashkil etadigan byudjet taqchilligi muhim muammo bo'lib, unga xizmat ko'rsatish uchun tashqi qarzlar talab qilinadi. Jahon iqtisodiyotining Qirg'izistonga ta'siri aslida to'g'ridan-to'g'ri ta'sir qiladi, jahon bozoridagi narxlarning o'zgarishi deyarli bir zumda mamlakat daromadlariga ta'sir qiladi. 2017 yilda YaIM 22,64 milliard dollarni tashkil etdi.
2015 yilda mamlakat ushbu yagona bozorga qo'shilish iqtisodiy o'sishni rag'batlantiradi degan umidda Evroosiyo iqtisodiy ittifoqiga qo'shildi. Kapital, mehnat resurslari va tovarlar harakatidagi to'siqlarni olib tashlash, hukumatning fikriga ko'ra, Qirg'izistonga sarmoya jalb qilishi kerak edi.Hozircha faqat mehnat muhojirlari g'alaba qozonishdi, ular migratsiyaning asosiy nuqtalari bo'lgan Rossiya va Qozog'istonda ishlashga ruxsat olmaslik imkoniyatiga ega bo'ldilar. Investitsiyalar va savdo-sotiq asta-sekin o'sib bormoqda, bu an'anaviy eksportga tarifsiz cheklovlar bilan ham bog'liq. Rossiya iqtisodiy o'sishining pasayishi va tovar narxlarining pasayishi mamlakatning YeAU umumiy bozori imkoniyatlaridan to'liq foydalanishiga to'sqinlik qilmoqda.
Qirg'izistonda oltin, surma, simob, uran, rux, qalay, volfram, qo'rg'oshin, noyob yer metallarining yirik konlari mavjud. Mamlakat nisbatan kam miqdordagi ko'mir, neft va tabiiy gaz ishlab chiqaradi. Eng yirik kon - dunyodagi uchinchi oltin koni va eng baland tog 'koni - Qumtor. Depozit Kanadaning Centerra Gold Inc. kompaniyasiga tegishli bo'lib, Qirg'izistonning ulushi 33 foizni tashkil etadi. Hukumat o'z ulushini 50% ga etkazishi kutilmoqda, ammo muzokaralar hozircha qiyin kechmoqda. Konni o'zlashtirish 1993 yildan 1997 yilgacha amalga oshirilgan va 1998 yilda allaqachon birinchi million unsiya oltin eritilgan edi. Bundan tashqari, Zherui konida va Shiraljida oltin Yaponiyadan olingan pul bilan qazib olinadi. Haydarkon konida simob va surma davlat tomonidan ishlab chiqarilgan "Xaydarkan Mercury" aksiyadorlik kompaniyasi tomonidan qazib olinadi. Merkuriy va uning birikmalari, shuningdek, surma va ftor kontsentratlari eksport qilinadi. Volfram Trudovoye va Meliksu konlarida qazib olinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
