|
2.3.Transporti, tashqi iqtisodiy aloqalari, iqtisodiy rayonlari
Tog`li mamlakat Qirg`iziston transportida ayniqsa uning ichki aloqasida avtomobil transportining ahamiyati birlamchi. Mamlakatning ichkarisida tashiladigan yukning 88 foizi avtomobil transportida tashiladi. Avtomagistrallarning umumiy uzunligi 39,2 ming km. Bu ko`rsatkich Turkmanistonnikidan-20,1 ming.km ko`p. Yoki bu ko`rsatkich har bir ming.kv.km ga taqsim qilinganda MDHga a`zo bo`lgan davlatlar o`rtacha ko`rsatkichidan 22 km.ga ko`p. Mamlakat hududidan uning ichki ma`muriy rayonlarini birlashtiruvchi ko`pdan –ko`p avtomagistrallar o`tkazilgan. Yirik atomagistrallari: Bishkek-Ribache-Norin-Torugart-Bishkek-Osh; Osh-Gulcha Saritosh – Xorog; Bishkek-Ribache-Qorako`l; Bishkek Toshkent; Bishkek-Olmata. Mazkur avtomagistrallar Qirg`iziston davlati ichki yuk va passajir tashishida muhim ahamiyatiga ega bo`lib qolmasdan, balki uning Markaziy Osiyo davlatlari va Xitoy bilan iqtisodiy hamda madaniy aloqasida katta o`rin tutadi.
Bishkek-Osh magistrali. Buyuk Qirgiz trakti deb nom olgan mazkur avtomobil yo`lining qurilishi mamlakatning ikki Shimoliy va Janubiy qutbini birlashtiruvchi muhim yo`l bo`ldi. Ungacha avtomobilda butun Farg`ona vodiysi hamda Toshkent vohasi orqali Oshdan Bishkekgacha 1200 km yo`l bosilardi. Bu masofa mazkur magistral qurilishi bilan ikki marta qisqardi va mamlakatning ichki yuk va passajir tashishida burilish yasadi.
Osh-Xorog yo`li. Mazkur magistralning qurilishi Tojikistonning togli rayonlari bilan qirg`izlarning azal-azaldan mavjud bo`lgan aloqalarini kuchaytiradi. Bishkek Torugat yo`lining qurilishi Xitoyning Qashqar shariga chiqish imkoniyatini yaratdi.
Qirg`iziston tog`li mamlakat bo`lishiga qaramasdan uning transportida temir yo`lning ham ahamiyati katta. Mamlakat hududida qurilgan temir yo`llarning umumiy uzunligi 376 km. Bu ko`rsatkich bo`yicha Qitg`iziston MODda oxirgi o`rinda turadi. Temir yo`l transporining ham ichki ham tashqi aloqada ahamiyati bor. Mamlakat temir yo`li transporti Bishkek- Ribache mamlakat ichkarisida, Osh-Andijon, Toshkent-Chimkent-Jambul-Bishkek o`zga mamlakatlar uning shimoliy va janubiy rayonlari orqali o`tgan. Mamlakatda suv, quvur va havo transportlari ham yaxshi rivojlangan.
Qirg`iziston rivojlangan transport tarmoqlari orqali xorijiy davlatlar va birinchi navbatda Markaziy Osiyo davlatlari bilan har tomonlama aloqalar qiladi. Bu aloqa ayniqsa O`zbekiston, Qozog`iston va Tojikiston bilan mustahkamdir. Ushbu davlatlar bilan mavjud bo`lgan temir yo`l va avtomobil transportidagi aloqa yaqin kelajakda MODda yagona transport sistemasining barpo bo`lishiga asos yaratadi.
Mamlakat transport vositalari orqali o`zidan neft, ko`mir, rangli va nodir metallar, mashina va asbob uskunalar, jun tolasi, har xil gazlama, poyafzal, oziq-ovqat va boshqa qishloq xo`jalik mahsulotlarini chiqaradi. O`z navbatida u xorijdan ko`mir, neft mahsulotlari, mashina, qora metall, mineral o`g`it, don va boshqaa mahsulotlar oladi.
Ichki rayonlari. U Shimoliy va Janubiy-G`arbiy Qirg`iziston iqtisodiy rayonlariga bo`linadi.
Ko'plab turli qishloq xo'jalik mashina va uskunalari, elektrotexnika mashinalari va elektr yoritkichlari kabilarni ishlab chiqaradi.
Relyefining tog'lilik xarakteri tufayli Qirg'izistonda temiryo‘l transporti yaxshi rivojlanmagan. Shu sababli respublikada eng yirik tarmoq sifatida avtomobil transporti xizmat qilmoqda. U tog` dovonlari orqali amalda barcha rayonlarni, bir-biri bilan bog'laydi.
Xulosa
Xulosa qilib aytganda iqtisodiy va ijtimoiy geografiya ishlab chiqarishni joylashtirish bilan aloqador tabiatdan foydalanish va geoekologik muammolar, davlatning regional siyosati, xoʻjalik strukturasini tartibga solib borishdek muhim vazifalarni oʻrganadi.
Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya geografiya fanlari tizimiga kiradi va u, avvalo, tabiiy geografiya bilan chambarchas bogʻliq. Uning tabiiy sharoitlarni oʻrganuvchi boshqa tabiiy fanlar bilan aloqasi, ayniqsa, ekologik muammolarning keskinlashuvi jarayonida yanada kuchaydi.
Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya umumiy, sohalar yoki xoʻjalik tarmoklari geografiyasi, jahon xoʻjaligi geografiney, aholi geografiyasi, regional iqtisodiy va ijtimoiy geografiya ga boʻlinadi.
Umumiy iqtisodiy va ijtimoiy geografiya ishlab chiqarishni yaxlit va uning alohida tarmoklarining joylashish qonuniyatlarini oʻrganadi.
Soha iqtisodiy va ijtimoiy geografiyada sanoat geografiyasi, q.x. geografiyasi, transport geografiyasi keng rivojlanmoqda. Xizmat koʻrsatish sohalari geografiyasi, rekreatsiya geografiyasi tabiiy resurslar geografiyasi, tibbiyot geografyasi kabilar shakllanmoqda.
Regional iqtisodiy va ijtimoiy geografiya aniq mamlakat tadqiq qiladi va ijtimoiy sohalarning barcha hududiy xususiyatlarini oʻz ichiga oladi.
Mamlakatning geografik o`rni, tabiati va tabiat manbalari uning xalq xo`jalik yo`nalishiga, hamda xorijiy davlatlar bilan aloqasiga bevosita ta`sir ko`rsatib turadi. Qirg`iziston asosan tog`lar o`lkasi bo`lganligi va ayniqsa uning markazida joylashgan baland tog` sistemalari uni shimoliy va janubiy regionlarga bo`lib tashlangan. Bu narsa mamlakatning ichki va tashqi aloqalariga keskin ta`sir ko`rsatgan.
Qirg‘iziston hukumati qoshidagi atrof-muhit va o‘rmon xo‘jaligi muhofazasi davlat qo‘mitasining ma'lumotlariga ko‘ra, respublikada radioaktiv chiqindilarning ko‘p miqdorda to‘planib qolishiga XX asrning 40–50-yillarida uran sanoatiga oid kon qazib oluvchi va qayta ishlovchi faoliyati sabab bo‘lgan. 50-yillarning o‘rtalaridan boshlab hozirga qadar respublikada 18 ta kon qazuvchi korxonalar, jumladan to‘rtta uran xomashyosi qazib oluvchi korxona yopib qo‘yilgan yoki konservatsiya qilingan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
