Qaxxorova Sevara Maqsatillo qizi “Terak va tolning zararkunanda hasharotlari va ularning ekologiyasi”

3.1.-rasm. Sharq bargxo’rining yetuk qo’ng’izlari 
Urg’ochi qo’ng’izlar urug’langanday keyin tuxum qo’yishga kirishadi. 
Tuxum qo’yish davri aprel oyiga to’g’ri keladi. Tuxumlar bargning orqa tominiga 
to’p-to’p qilib qo’yiladi. Har bir to’pdagi tuxumlar soni 20 tadan 40 tagacha. Bir 
marta tuxum qo’ygan urg’ochi qo’ng’izlar bir necha kun oziqlanadi va novbatdagi 
tuxumlarini qo’yishga kirishadi. Bitta urg’ochisi jami 300-350 tagacha tuxum 
qo’yishi mumkin. Sharq bargxo’rining tuxamlari ancha yirik, tiniq sariq rangda, 
tuxumlarning uzunligi 1,5 mm keladi. 
Embrional rivojlanishi havo haroratiga bog’liq holda 8-12 kun davom etadi, 
issiq havoda rivojlanish tezlashadi.
Tadqiqotlarda Urgut tumani shaxshiy hovlilarda o’sayotgan terak va ariqlar 
bo’yida ekilgan tol daraxtlarida tuxumlar soni hisobga olindi. Bunda sharq 
bargxo’rining ikkala avlodining tuxumlari hisobga olingan holda, bitta bargdagi 
tuxumlar soni, bitta to’pdagi tuxumlar soni va daraxt shox-shabasining turli 
tomonlaridagi tuxum qo’yishlar miqdoriga e’tibor berildi. Tuxumlar sonini 

---

42 
aniqlash jarayonida o’simlikning pastki, o’rta va yuqori qismlaridan tuxum 
qo’yilgan 10 ta barg ajratilib, undagi tuxumlar sanaldi. 
3.2.-rasm. Sharq bargxo’rining terak barglaridagi tuxumlari 
Tekshirilgan daraxtlarda bitta barg yaprog’idagi tuxum to’plari, asosan bitta 
ekanligi aniqlandi. Faqatgina 3 ta holatda bitta bargda tuxum to’plari soni 2 tani 
tashkil etdi.
Bitta to’pdagi tuxumlar soni daraxtning janubiy tomonida yuqori ekanligi 
aniqlandi va miqdor bitta to’pda 38,3 donani tashkil etdi. Daraxt shox-shabasining 
shimol, sharq va g’arbiy tomonlaridagi tuxum to’plaridagi tuxumlar soni deyarli 
farq qilmadi va o’rtacha 29,8 dan 32,1 taga tuxumni tashkil etdi. Shu bilan birga 
janub tomondagi to’plar kattaroq bo’ladi va ulardagi tuxumlar soning maksimal 
qiymati 59-62 tagacha yetadi. Bu holat, aftidan, daraxtning janub tomoni yaxshi 
qizishi bilan bog’liq va qo’ng’izlar daraxtning yorug’lik yaxshi tushadigan va 
yaxshi qiziydigan qismida to’planishi bilan tushuntiriladi. Ayrim mualliflarning 
fiklicha, sharq bargxo’rining yoppasiga ko’payib ketgan yillarda, bitta bargdagi 
tuxum to’plari soni ko’payib, tuplar bir-biriga qo’shilib ketadi [11].
Xuddi shunday hisoblashlar tol daraxtida ham o’tkazildi. Olingan natijalar 
3.2.- jadvalda tasvirlangan. Tol daraxtida bitta to’pdagi tuxumlar soni terakka 

---

43 
nisbatan kamroq, ya’ni 28-33 tani tashkil etadi. Tolda ham tuxumlar soni 
daraxtning janubiy tomonida yuqori ekanligi aniqlandi.