Qaxxorova Sevara Maqsatillo qizi “Terak va tolning zararkunanda hasharotlari va ularning ekologiyasi”

3.3.-rasm. Sharq bargxo’ri bilan zararlangan tol barglari
 
3.4.-rasm.
Sharq bargxo’ri bilan zararlangan terak barglari

---

45 
3.5.-rasm. Sharq bargxo’rining rivojlanish fenologiyasi (Urgut tumani, 2017 y.)
Shartli belgilar
: ♠ - qo’ng’iz;
 
◘ - Tuxum; ▬ - lichinka; ♥ - g’umbak
 
Avlod
 
Mart 
Aprel 
May 
Iyun 
Iyul 
Avgust 
Sentyabr 
2 
3 
1 
2 
3 
1 
2 
3 
1 
2 
3 
1 
2 
3 
1 
2 
3 
1 
2 
3 
 
1 
 
♠ 
♠ 
♠ 
♠ 
♠ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
◘ 
◘ 
◘ 
◘ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
▬ ▬ 
▬ 
▬ ▬ 
▬ 
▬ ▬ 
 
 
 
 
 
 
 
 
♥ 
♥ 
♥ 
♥ 
♥ 
 
 
 
 
 
 
 
2 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
♠ 
♠ 
♠ 
♠ 
♠ 
♠ 
♠ 
♠ 
♠ 
 
 

---

46 
3.3.
Terak kuyasi yoki targ’il kuya-
 Lithocolletis populiella 
L.
Targ’il kuyalar (
Lithocolletidae)
oilasining juda ko’pchilik turlari madaniy 
va manzarali o’simliklarning ashaddiy zararkunandalari hisoblanadi. Terak va tol 
daraxtlarida ushbu oila mansub bir nechta tur zarar yetkazadi. Bularga quyidagi 
turlar kiradi: 
Tol targ’il kuyasi- Gracilaria stigmatella. 
Bu tur Yevropa va O’rta 
Osiyo keng tarqalgan. Lichinkalari tol va terak barglari bilan oziqlanadi, oldiniga 
barglarda minalar hosil qiladi, keyinchalik o’ralib qolgan barglarda oziqlanib, 
ularni skeletini qoldiradi. 
Tol minalovchi targ’il kuyasi-
Lithocolletis salicicolella. 
Bu tur 
O’rtaOsiyoda uchramaydi, lekin Yevropada tol daraxtlariga sezilarli zarar 
yetkazadi. Tol barglarining ostki tomonidan minalar hosil qilib oziqlanadi.
Rakit (tol) minalovchi kuyasi
- 
Lithocolletis spinolella
Dup
. Yevropada 
tarqalgan. Lichinkalari tol barglarining ostki tomonida minalar hosil qilib, barg eti 
bilan oziqlanadi.
Yong’oq minalovchi targ’il kuyasi
- 
Lithoeolletis ulmifolielta
Hb. Bu tur 
Yevropa va O’rta Osiyoda tarqalgan. Yong’oq, eman, tol va terak kabi daraxtlar 
bargining ostki tomoni minalar hosil qilib oziqlanadi. 
O’rta Osiyoda eng keng tarqalgan va terak hamda tol daraxtlariga jiddiy xavf 
soladigan tur – bu terak targ’il kuyasidir-
 Lithocolletis populiella 
L.
Terak targ’il 
kuyasi O’rta Osiyo, Kavkaz, Ukraina, Rossiya va G’arbiy Yevropada keng 
tarqalgan. Terak va tolning turli navlari va turlarini zararlaydi [21,22,24].
Terak kuyasi kapalaklarining kattaligi 8-10mm. Oltingi qanotlari targ’il 
bo’lishidan targ’il kuya nomini olgan. Lichinkalarining kattaligi 5 mm, ochiq sariq 
rangda, deyarli oq. 
Terak kuyasi yetuk kapalak davrida qishlaydi. Erta bahorda dastlabki 
kapalaklar aprelning boshlarida paydo bo’ladi. Lichinkalari terak bargi bilan 
oziqlanadi. Barg plastinkasining ostki tomonida minalar hosil qiladi. Shu 
minalarda g’umbakka aylanadi. Lichinkalar barg etidagi minalarda pillaga o’ralib 
g’umbakka aylanadi. G’umbakka aylanish iyunning o’rtalaridan iyulgacha davom 

---

47 
etadi. G’umbaklik davri 8-9 kun davom etadi, ba’zan 5-6 kun rivojlanishi mumkin. 
Kapalaklar uchib chiqishidan oldin, g’umbaklarning yarmigacha bargning yuza 
qismiga chiqib qoladi. G’umbaklardan kapalaklarning yoppasiga uchib chiqishi 
iyuldan avgustgacha kuzatiladi. Yozning issiq kunlari va kuzda kapalaklar uchib 
yuradi va tarqaladi. Ba’zi kapalaklar tuxum qo’yishga ham kirishadi. Lekin 
ko’pchilik kapalaklar qishlovga ketadi. Qishlash uchun qari daraxtlar 
po’stlog’ining yoriqlari, chuqurchalariga va boshqa yashirin joylarga kirib oladi. 
Arealining ko’p qismida faqat bitta avlod beri rivojlanadi.
Iyunda kapalaklarning ikkinchi avlodi uchib chiqadi. Uchib chiqqan 
kapalaklarning bir qismi tuxum qo’yishga kirishadi va kuyalarning ikkinchi avlodi 
rivojlanadi. Kechroq uchib chiqqan kuyalar esa oziqlanmaydi va avgustning oxiri 
va sentyabrning boshlaridan qishlashga ketadi. Iyul-avgust oylarida kuyalarning 
ikkinchi avlodi rivojlanadi. Shunday qilib, Urgut