Qaxxorova Sevara Maqsatillo qizi “Terak va tolning zararkunanda hasharotlari va ularning ekologiyasi”

3.2.-jadval 
Sharq bargxo’ri qo’ng’izlari tomonidan qo’yilgan tuxum to’plaridagi 
tuxumlar soni (Urgut tumani, 2017) 
Shox-shabaning 
joylashuvi 
Pog’ona (yarus) 
Bitta to’pdagi 
tuxumlar, soni 
Shimol 
1 
29,8 
2 
30,5 
3 
28,7 
Sharq 
1 
30,6 
2 
32,5 
3 
28,0 
Janub 
1 
33,1 
2 
31,8 
3 
29,5 
G’arb 
1 
30,4 
2 
30,7 
3 
31,2 
Tuxumlardan lichinkalarning chiqishi may oyining boshlariga to’g’ri keladi. 
Tug’ilgan lichinkalar darhol oziqlanishga kirishadi. Qo’ng’izlardan farq qilib, 
lichinkalar bargning faqat yumshoq qismini yeydi va barg tomirchalarini qoldiradi. 
Lichinkalarning rivojlanish davri 30 kungacha davom etadi. Bu davrda lichinkalar 
3 marta tullaydi. Oxirgi yoshdagi lichinkalar darxt tanasi bo’ylab pastga, tuproqqa 
tushadi va tuproqning 8-10 sm chuqurligida g’umbakka aylanadi. G’umbaklarning 
rivojlanishiga 2-3 hafta vaqt ketadi. Yangi avlod qo’ng’izlarning uchib chiqishi 
iyul oyining boshlaridan oxirigacha davom etadi. G’umbaklardan uchib chiqqan 
ikkinchi avlod qo’ng’izlar yana barglar bilan oziqlana boshlaydi. Bu davrda 

---

44 
daraxlar yangi shoxlar chiqargan bo’ladi. Qo’ng’izlar ko’proq yangi novdalardagi 
barglar bilan oziqlana boshlaydi. Iyulning oxirida g’umbakdan chiqadigan 
qo’ng’izlarning bir qismi yer yuzasiga chiqmasdan qishlovga ketadi va bahorgacha 
tuproqda qoladi. Uchib chiqqan ikkinchi avlod qo’ng’izlarning tol va terak 
o’simliklarida oziqlanishi avgustning oxirigacha davom etadi. Bu avlod qo’ng’izlar 
tuxum qo’ymaydi va avgustning oxiri yoki sentyabr boshlarida qishlashga ketadi.
Sharq bargxo’ri O’zbekiston sharoitida 1 ta avlod berib rivojlanadi.
Sharq bargxo’rining zarar yetkazish darajasi ancha yuqori, ba’zan 
qo’ng’izlar va lichinkalar barglarni to’liq yeb bitiradi. Zararlangan barglar bir oz 
vaqt o’tgandan keyin qurib, to’kilib ketadi. Daraxtlar yozda yana barg chiqarib, o’z 
hayotini saqlab qoladi. Ayrim tadqiqotchilar fikricha, sharq bargxo’ri soni 
ko’payib ketgan yillarda mevali daraxtlarni, jumladan olmani zararlaydi [8]. 
Ammo bizning kuzatishlarimizda ushbu zararkunanda faqat tol va terak barglarini 
zararlashi kuzatildi.