Qarshi davlat universiteti kimyo-biologiya

5-mashg‘ulot Bez epiteliysi.

Bez epiteliysi xujayralari о‘zidan maxsulot sekret chiqarish xususiyati bilan boshqa xujayralardan farq qiladi. Preparat asosan bazal membranada joylashgan bez xujayralardan tashkil topgan. Xujayralar bir qator joylashgan kubsimon yoki silindrsimon shaklda bо‘lib, sitoplazmasi pushti, yadrosi tо‘q binafsha ranga bо‘yalgan. Preparat kata obyektiv orqali kо‘rilganda bez hujayralari sitoplazmasida mayda pushti rang sekret tomchilari kо‘rinadi. Sekret kо‘proq xujayraning apikal qismiga yig‘iladi. Xujayralarning chiqaruv kanalchalari tomoniga qaragan apikal yuzasida bо‘yi har xil bо‘lib, bо‘rtib turganicha sekretga tо‘la pufakchalarini kо‘ramiz. Ba’zilari xujayradan ajralib, kanalchalar bо‘shlig‘ida yetiladi va yorilib sekreti tashqariga chiqadi. Xujayrani pufakcha uzilib chiqqan qismi sal botiq bо‘lib tursada, keyinroq borib tekislanib ketadi, ya’ni fiziologik regenersiya jarayon sodir bо‘ladi.
Bir xujayrali bezlarni ichakning qadahsimon bez xujayrasida kо‘rish mumkin. Ekzo epiterial bir xujayrali bezlar umurtqasiz hayvonlardan nemertinlar, xalkali chuvalchanglar va mollyuskalarda keng tarqalgan. Bundan tashqari ular umurtqalilarning ichak, burun, kekirdak va bronxlarning shilliq parda epiteliysi oraliqlarida joylashadi, qadahsimon bezli xujayraning elektron mikroskopik tuzilishida uning mikrovorsinalar, sekret granulalari, golji apparati, mitoxondriyalar, yadro donachali endoplazmatik tо‘rlari yaqqol kо‘rinib turibdi.(5-rasm)

5-rasm. Qadahsimon bir hujayralari bez.
A. Umumiy kо‘rinishi, V.optik kesma
1-mikrovorsinkalar, 2-sekret granulalari, 3-Golji apparati, 4- mitoxondriyalar, 5-yadro, 6- donachali endoplazmatik tur. (I. Badalxо‘jayevdan, 2006 yil)

Oddiy tarmoqlanmagan naysimon bezlar.

Bu bezni me’daning fundal bezi misolida о‘rganiladi. Oshqozon shilliq qavatining fundal bezlari bir-biriga parallel holida zich yotadi. Bu bezlar oddiy naychalardan iborat bо‘lib, devori bir qavat epiteley bez xujayralardan tuzilgan. Preparatda shilliq parda yuzasiga nisbatan tik yotgan fundal bezlar devorini hosil qiluvchi epiteliy xujayralarining bir qatorga tizilib turganini kо‘rish mumkin. Xujayra qatorlari bezning naysimon bо‘shlig‘i orqali bir-biridan ajralib turadi. Naysimon bez sirtdan biriktiruvchi tо‘qima bilan о‘ralgan. Bu bezni odamning yо‘g‘on ichagi shilimshiq qobig‘ida ham kо‘rish mumkin.