Qarshi davlat universiteti kimyo-biologiya

6-mashg‘ulot

Oddiy tarmoqlanmagan alveolyar bez.
Bezli bо‘lishi alveolar pufakcha shaklli bezlarga kо‘proq umurtqasiz hayvonlarning teri bezlari misol bо‘ladi. Ularni bezli bо‘limi yirik silindrsimon xujayralardan tashkil topadi, chiqaruv kanali esa qisqagina bо‘lib, bо‘yincha deb ataladi. Ba’zi alveolyar bezlarning bezli qismlari tarmoqlangan bо‘lib, bitta umumiy chiqaruv yо‘li bilan ochiladi. (A-V rasm)


A. V
A. Oddiy tarmoqlanmagan naysimon bez Odamning yо‘g‘on ichagi, shilimshiq qobig‘i
1-sekret tо‘planishidan oldingi qadahsimon hujayralar, 2-sekret bilan tо‘lgan qadahsimon hujayralar, 3-kamroq sekret tutgan qadahsimon hujayralar, 4-olayotgan qadahsimon hujayralar.
V-Odamning me’dasi tubidagi oddiy tarmoqlangan naysimon bezi.
1-me’da chuqurchasi, 2-shilmshiq qobiq epiteliysi, 3-bezning bо‘yni, 4-bezning tanasi, 5-bezning tubi, 6-9 bez epiteliysining oraliq, qо‘shimcha, asosiy va tiqilgan hujayralari, 10-12 biriktiruvchi tо‘qima. (I.Badalxо‘jayevdan, 2006)

Endokrin bezlar.

Umurtqali va ayrim umurtqasiz hayvonlar organizmida о‘ziga xos tuzilishga ega, bajaradigan fiziologik vazifasiga kо‘ra har xil bо‘lgan bezlar uchraydi. Ular ichki sekresiya bezlari deyiladi. Endokrin bezlarning ekzokrin bezlardan asosiy morfologik farqi shundaki bu
bezlar garmonini ekzokrin bezlari kabi chiqaruv kanalchalariga emas, balki bevosita qon, limfa tomirlariga va orqa miya suyuqligiga chiqaradi. Umurtqali hayvonlarda quyidagi ichki sekresiya bezlari farq qilinadi: gipofiz, epifiz ayrisimon bez, qalqonsimon bez, qalqonsimon bez oldi bezi bо‘yrak usti bezlari, jinsiy bezlarning endokrin qismlari va yо‘ldosh shlar jumlasidandir.
Endokrin bezlar organizmning kо‘p qismida joylashgan ular embrional rivojlanish davrida embrionning uchala varag‘idan (ektoderma va mezodermadan) hosil bо‘ladi.
Ektodermadan hosil bо‘ladigan bezlarga nerv sistemasi bilan birga bitta pushtdan kelib chiqadigan bezlarga (bularga boshoyoqlilarning optik bezlari, umurtqalilarning bо‘yrak usti bezining mag‘iz, ya’ni adrenal qismi kiradi) hamda ektodermaning boshqa qismlaridan hosil bо‘ladigan bezlarga (umurtqalilarda adenogipofiz) farq qilinadi.
Entodermadan hosil bо‘ladigan bezlarga qalqonsimon bez oldi, me’da osti bezining endokrin qismi kiradi. Mezodermadan hosil bо‘ladigan bezlarga bо‘yrak usti bezining pо‘stloq qismi bilan jinsiy bezlar kiradi.