Qan aylaniw sistemasi

Ko`l baqasinin` sirtqi du`zilisi, skleti ha`m bulshiq etleri

Jasaw ortalig`I ha`m tirishiligi. Ko`l baqasi jer betinde ken` tarqalg`an, tek qana suwiq arqa regionlarinda ha`m biyik tawli aymaqlarda ushraspaydi. Jildin` jilli ma`wsimlerinde oni ig`allig`I ko`p jerde, dushshi suw basseynlerinde ha`m olarg`a jaqin jerde ushratiw mu`mkin tirishiliginin` ko`p bo`limi qurg`aqliqta o`tsede, suwda hesh waqitta alislap ketpeydi. Basqa japlardin` ultanlarindag`I ilaylarg`a ko`milip yamasa suw astindag`I o`simlilerdin` arasinda, tereklerdin` tamirinin` geweklerine kirip qisqi uyag`a ketedi.

Ko`l baqasi ku`ndiz suw jag`asinda aw qiladi. Ol qon`iz, shibin, suyir shibin, o`rmeshek siyaqli mayda omirtqasiz haywanlar menen aziqlanadi. Jemtigin uslaw ushin baqa qiymildamay an`lip otiradi. Baqalar tek g`ana ha`reketlengen jemtikti bayqaydi. Baqa awzinan uzin jabisqaq tilin shig`arip, jemtikti tili menen jabistirip aladi.

Sirtqi du`zilisi. Baqanin` denesi jalpaq u`lken jalpaq basi denesine birigip ketkenlikten moyni bilinbeydi. Basi denesine ha`reketshen` birikkenligi menen baliqlardan pariq qiladi. Baqanin` moyini qisaqa bolsada basin ha`r ta`repke buradi ha`m iyedi. Basinin` eki qaptalina bo`rtip ko`zlerin u`stingi ha`m to`mengi ta`repinen ha`reketshen` qabiqlar qorg`ap turadi. Qabaqlari ko`zdi ig`allap oni kewip ketiwden saqlaydi. Bir jup murin tesigi ko`zlerinin` aldinda jaylasqan. Murin iyis biliw ha`m dem aliw xizmetin atqaradi. Murin quwislig`I awiz boslig`I menen tutasadi. Baqa ha`m basqa jer-suw haywanlari atmosfera hawasi menen dem aladi. Hawa murin tesigi arqali o`kpege o`tedi. Murn ha`m ko`zleri basinin` u`stingi bo`liminde jaylasqan. Baqa tek g`ana murn ha`m ko`zin suwdan shig`arip a`tirapti baqlap turadi. Baqa suw astina sun`gigende arnawli klapanlar onin` murin tesigin bekitip, dem aliw jolina suw o`tkermeydi.

Baqanin` ko`zinin` artinda jaylasqan baraban perdesi esitiw organi bolip tabiladi. Erkek baqalarda basinin` eki qaptalinda dawisti ku`sheytiwshi ku`l ren` quwiqshalar-rezonatorlari boladi. Baqalar ko`beyiw da`wirinde baqildag`an dawis shig`aradi.

Baqa ha`m barliq qurg`aqliqta jasawshi xordali haywanlardin` eki jup ju`riw ayaqlari rawajlang`an. Alding`I ayaqlari, iyin, bilek ha`m pa`nje; artqi ayaqlari san, baltir ha`m taban bo`limlerinen turadi. Baqanin` alding`I ayaqlari to`rt barmaqli bolip. Besinshi barmag`I rawjlanbag’an. Artqi ayaqlari bes barmaqli, olardin’ arasinda tartilg’an ju’ziwshi perdeleri boladi. Artqi ayaqlari alding’I ayaqlarina qarag’anda uzinlaw ha’m ku’shli boladi. Qurg’aqliqta baqa artqi ayaqlarin tirep sekiredi, suwda bolsa artqi ayaqlarin alma-gezek bu’gip ha’m jazip ju’zedi.

Baqanin` terisinde silekeyli zatlar shig’ariwshi ju’da’ ko’p bezler boladi. Bul suyiqliq onin’ terisin ig’allap, kewip ketiwden saqlaydi.