Qalandarova baxtigul ozod qizi maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalar nutqini o‘stirish va tafakkurini rivojlantirish usullari

To‘r, besh, sakkiz, o‘n, to‘qqiz.

Katta bo‘lganingda qanday mashina sotib olasan?

Mani mashinam bor, uyda.

Shu vaziyatda u o‘yinchoq mashinasini uydan olib chiqdi.

• 
  Mashinang juda zo‘r ekan-a? Kim olib berdi?
  
• 
  Yo‘q, o‘zi bor adi, yesh kim olib barmadi.
  

Mazkur holat bolalar tomonidan mavhum ma’no kasb etuvchi tushunchalarning darajasini aks ettirishga xizmat qiladigan son so‘z turkumiga xos leksik birliklar semantikasining o‘zlashtirilish jarayonida ham yuz beradi. Bu xususiyat asosan 4 yoshdan 6 yoshgacha bo‘lgan bolalarning nutqiy muloqotida o‘z ifodasini topadi. Hilolaxon Erkinova (5 yosh-u 6 oy) ning nutqida shunday holat kuzatiladi:

• 
  Man olti yosh bo‘lsam, maktapga boraman.
  
• 
  Maktabda necha baho olasan?
  
• 
  Besh, olti.
  
• 
  Olti baho bo‘lmasa-chi?
  
• 
  Yetti.
  

Kattalar bilan suhbat jarayonida savol bola uchun o‘zi bilgan so‘zlarning leksik ma’nolariga aniqlik kiritish vositasi va yangi ma’nolarni kashf qilish usuli sifatida xizmat qiladi. Xojimurod Erkinov (4 yosh-u 8 oy)opasiga savol beradi:

• 
  Peshona peshshalani uyimi?
  

Bunday holatlarda kattalar uchun odatiy bo‘lib qolgan savol-javob jarayonida ishlatiladigan ayrim so‘zlar bolaning tafakkurida yangi ma’no kasb etib, ulardan javobni to‘g‘ri va aniq ifodalash ustida jiddiy o‘ylanishni talab qiladi. Chunki bola bu davrda kattalarning nutqiy muloqotida qo‘llanadigan konnatativ semaga ega bo‘lgan lug‘aviy birliklarni nutqiy me’yor sifatida qabul qilish salohiyatiga ega bo‘lmaydi. Bunga O‘zbekiston teleradiokanali orqali namoyish etilgan “Oqshom ertaklari” ko‘rsatuvi muallifining quyidagi fikriga Qobulova Mas’uda (4 yosh-u 8 oy) tomonidan bildirilgan munosabat yaqqol misol bo‘la oladi:

• 
  Aziz bolajonlar! Endi hammamiz birgalikda miriqib multifilm tomosha qilamiz.
  
•