Qalandarova baxtigul ozod qizi maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalar nutqini o‘stirish va tafakkurini rivojlantirish usullari

Miriqibmas, xazzatib diyish garak!

Aksariyat hollarda bolalar nutqiga xos bu xususiyat badiiy asar matnidan foydalanish jarayonida ham namoyon bo‘ladi: Hilolaxon Erkinova (5 yosh-u 7 oy) laylakkqor haqidagi “Uyiga kirdi tentak qor” misrasi bilan tugallanadigan qo‘shiqni yod olish jarayonida matndagi so‘ngi misrani qayta takrorlamasligini aytadi. Biz buning sababini aniqlash maqsadida bolani muloqotga jalb etdik:

• 
  Nima uchun oxirgi misrani aytishni xohlamaysan?
  
• 
  Qor tentak bo‘midi-qu! “Tentak Melisio” bo‘lodi!
  
• 
  “Tentak” deganda nimani tushunasan?
  
• 
  Tentak – jinni degani.
  

Bu holatda bolaning tasavvurida “Esmeralda” teleseriali qahramonlari nutqi bilan bog‘liq assosiasiya paydo bo‘lgan. Bolalar nutqida so‘zning ma’nosini to‘liq tushunmagan holda qo‘llash natijasida yuzaga keluvchi yuqoridagi kabi leksik muammolar ko‘p kuzatiladi. Chunki bola kattalar uchun mo‘ljallangan teleserial qahramonlarining nutqini eshitish orqali lisoniy axloq me’yorlariga muvofiq kelmaydigan mavhum leksemalarni xotirada saqlab qoladi va kommunikasiya jarayonida ulardan foydalanadi.
Bundan anglashiladiki, maktabgacha yoshdagi boladan mavhum ma’nodagi lug‘aviy birliklarning izohi so‘ralganida, u berilgan savolga asosan, sezgilar yordamida idrok etilgan tushunchalarga tayangan holda javob qaytarishga harakat qiladi. Biz Hilolaxon Erkinova (6 yosh) bilan teleko‘rsatuvlar haqida suhbatlashish jarayonida shunday holatdga duch keldik:

• 
  “Reklama” deganda nimani tushunasan?
  
• 
  Reklama – kinola bo‘votganida o‘rtasidan uzib qo‘yadigan narsala-da!
  

Aksariyat hollarda bola kattalar nutqida keng ma’noda qo‘llanadigan so‘zlarni tor doirada tushunadi va ularning ma’nolarini o‘z tushunchalari doirasida talqin qiladi. Salohiddin Asqarov ( 4 yosh-u 2 oy) ukasidan iltimos qiladi:

• 
  O‘yinjiqloni sindirmasdan o‘yno!
  
•