Qalandarova baxtigul ozod qizi maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalar nutqini o‘stirish va tafakkurini rivojlantirish usullari

Aka, man ulli bo‘g‘onimda aka bo‘laman-a?

Hovvo!

Shunda siz mani o‘g‘lim bo‘lasizmi?

Sen aka bo‘lg‘oningda men ota bo‘laman.

Biz yuqoridagi singari kommunikativ vaziyatlarning yuzaga kelish sababini bola ruhiyatining rivojlanish bosqichlari bilan bog‘liq holda izohlaymiz. Chunki mazkur yosh davridagi bolalarda mantiqiy fikrlash qobilyati to‘liq shakllanmagan bo‘ladi. Shu tufayli borliqdagi hodisalar ular tomonidan o‘ziga xos soddalik bilan idrok etiladi. Aziza G‘ulamova (4 yosh-u 7 oy) bilan o‘tkazilgan kasblar haqidagi suhbat jarayoni bunga yaqqol misol bo‘la oladi:

• 
  Kelajakda kim bo‘lmoqchisan?
  
• 
  Prappesr.
  
• 
  Professorlar qanday bo‘ladi?
  
• 
  Doktor bo‘ladi.
  
• 
  Ular nima ish qilishadi?
  
• 
  Davoliydi odamloni, uqo‘l urodi .
  

Shu vaziyatda Erkin Islomov (5 yosh-u 11 oy) ham suhbatga qo‘shilib, o‘z fikrini bildirishga harakat qildi:

• 
  Professrlo xo‘jayin bo‘ladi-ku!
  

Bu holatda suhbat ishtirokchilarining o‘z fikrida qat’iy turib olganligi shundan dalolat beradiki, Aziza Erkinga nisbatan yosh jihatdan kichik bo‘lishiga qaramay, “professor” va “doktor” so‘zlari o‘rtasida semantik aloqadorlik mavjudligini tushungan. Ammo kundalik muloqot vaziyatida “doktor” so‘zi kattalar tomonidan asosan tibbiyot fani bo‘yicha mutaxassislarga nisbatan qo‘llanganligi uchun bola mazkur leksik birlikning ma’nosini aynan shu nuqtayi nazardan talqin qilgan. Erkin esa “doktor” va “professor” tushunchalarini yuqori “daraja” va “unvon” tushunchalariga asoslangan holda yuqori lavozimni ifodalovchi sema, ya’ni “rahbar” ma’nosida qabul qilgan. Kuzatuvlar mobaynida to‘plangan yuqoridagi kabi bir qator misollar bola uchun ichki tuyg‘ulari bilan o‘rtoqlashish va fikrlash mahoratini namoyon etishda savol-javob usulining naqadar katta ahamiyatga ega ekanligini tasdiqlaydi.
Ma’lumki, maktabgacha yosh davrda bolaning asosiy faoliyati o‘yin hisoblanadi. Shu sababli u muloqot jarayonidagi savol-javoblardan o‘yin sifatida foydalanishi ham mumkin. Biz bolalar nutqiga xos bunday xususiyatlarni tadqiq etish maqsadida Malika Abduxalilova (4 yosh-u 8 oy) ga quyidagi savol bilan murojaat qildik:

•