Qadimgi yunon mutafakkiri (Arastu) Aristotel

gravitatsion kuch
deyiladi. 
Gravitatsion kuch
vektor kattalik bo‘lib, F
r
harfi bilan belgilanadi. 
[F]=1 N 
Gravitatsion maydonda jismlarni bir – biri bilan tortishishi 
butun 
olam tortishish qonuni
deyiladi. 
Koinotda barcha jismlar bir – biriga bir to‘g‘ri chiziq bo‘ylab 
yo‘nalgan massalari ko‘paytmasiga to‘g‘ri, massa markazlari 
orasidagi masofaning kvadratiga teskari proporsional bo‘lgan kuch 
bilan ta’sirlashadi. 
2
2
1
R
M
M
G
F
=
r
Gravitatsion doimiyning son qiymatini ingliz olimi Genri 
Kavendish 1798 – yil tajriba asosida aniqlagan. 
2
2
11
10
2
1
2
kg
m
N
10
67
,
6
10
5
,
1
1
G
;
M
M
R
F
G
×
×
=
×
=
×
×
=
-
Gravitatsion doimiy 
skalyar kattalik bo‘lib, G harfi bilan 
belgilanadi. [G]=1 N·m
2
/kg
2 
Massalar markazi orasidagi masofa 
skalyar kattalik bo‘lib, R 
harfi bilan belgilanadi. [R]=1 m 
 
Gravitatsion doimiyning fizik ma’nosi:
massalari 1 kg, massa 
markazlari orasidagi masofa 1 m bo‘lgan ikki jism o‘zaro 
6,6725·10
–11
N kuch bilan ta’sirlashadi. 
1. m massali jism sayyora sirtida bo‘lsa, unga 
ta’sir etuvchi kuch: 
2
s
R
mM
G
F
=
r
2. m massali jism sayyora sirtidan h balandlikda 
bo‘lsa, unga ta’sir etuvchi kuch: 
(
)
2
h
h
R
mM
G
F
+
=
r
3. Ta’sir etuvchi kuch quyidagicha kamayadi: 
2
s
h
h
R
R
F
F
÷
ø
ö
ç
è
æ
+
=
r
r
4. Sayyora sirtida turgan jismga ta’sir etuvchi 
gravitatsion kuch bilan og‘irlik kuchi teng 
bo‘ladi: 
2
s
R
M
G
g
=
r
5. m massali jism sayyora sirtidan h balandlikda 
bo‘lsa, erkin tushish tezlanishi: 
(
)
2
h
h
R
M
G
g
+
=
r
6. Erkin tushish tezlanishi quyidagicha 
kamayadi: 
2
s
h
h
R
R
g
g
÷
ø
ö
ç
è
æ
+
=
r
r
7. m massali jism sayyora sirtida bo‘lsa, unga 
ta’sir etuvchi og‘irlik kuchi: 
2
s
R
mM
G
P
=
r
8. m massali jism sayyora sirtidan h balandlikda 
bo‘lsa, unga ta’sir etuvchi og‘irlik kuchi: 
(
)
2
h
h
R
mM
G
P
+
=
r
9. Og‘irlik kuchi quyidagicha kamayadi: 
2
s
h
h
R
R
P
P
÷
ø
ö
ç
è
æ
+
=
r
r
10. Jismlar orasidagi tortishish kuchi, erkin tushish tezlanishi, 
og‘irlik kuchining n marta kamayadigan h balandlik quyidagicha: 
(
)
1
n
R
h
;
n
1
h
R
R
P
P
g
g
F
F
2
s
h
s
h
s
h
-
=
=
÷
ø
ö
ç
è
æ
+
=
=
=
r
r
r
r
r
r
11. Sayyora sirtidan h chuqurlikdagi erkin tushish tezlanishi: 
R
h
R
g
g
R
r
g
g
s
ch
s
ch
-
=
=
r
r
r
r