Qadimgi yunon mutafakkiri (Arastu) Aristotel

22. Jism og‘irligining uning harakat turlariga bog‘liqligi 
Jism tomonidan tayanchga yoki osmaga ta’sir etuvchi kuch 
jismning (vazni) og‘irligi
deyiladi. 
1. Og‘irlik kuchi o‘zgarmasdir, lekin jismning og‘irligi uning 
harakat turiga qarab turlicha bo‘ladi. 
F=m(g+a) 
F=m(g–a) 
↑
a>0 F
t
=T=P=m(g+a) 
↓
a>0 F
t
=T=P=m(g–a) 
↨
a=0 F
t
=T=P=mg 
Jismning (vazni) og‘irligi
vektor kattalik bo‘lib, P
r
harfi bilan 
belgilanadi. [P]=1 N 
2. m massali yukni ko‘tara 
oladigan ip yordamida qanday 
m
x
massali yukni a tezlanish 
bilan ko‘tarish mumkin? 
m
a
g
g
m
x
+
=
3. Jism botiq sirtda 
harakatlanayotgan bo‘lsa, uning 
og‘irligi yoki sirtga bosim kuchi 
quyidagicha: 
÷÷
ø
ö
çç
è
æ
u
+
=
R
g
m
P
2
4. Jism qavariq sirtda 
harakatlanayotgan bo‘lsa, uning 
og‘irligi yoki sirtga bosim kuchi 
quyidagicha: 
÷÷
ø
ö
çç
è
æ
u
-
=
R
g
m
P
2
5. Jismni boshqa jism bilan 
o‘zaro bog‘lanmagan holdagi 
harakati 
vaznsizlik
deyiladi. 
gR
=
u
6. Botiq sirtning pastki 
nuqtasida jismning og‘irligi k 
marta ortadigan tezlikni toping. 
(
)
gR
1
k
-
=
u
7. Qavariq sirtning yuqori 
nuqtasida jismning og‘irligi k 
marta kamayadigan tezlikni 
toping. 
gR
k
1
k
-
=
u
8. Trayektoriyaning har xil nuqtalarida arqonning taranglik kuchi T 
markazdan qochma kuch hisobiga har xil ko‘rinishga ega bo‘ladi: 
mg
m
T
m
T
T
mg
m
T
2
C
2
D
B
2
A
+
u
=
u
=
=
-
u
=
l
l
l
Taranglik kuchi
vektor kattalik bo‘lib, T
r
harfi bilan belgilanadi. 
[T]=1 N 
9. Yerning m massali ikki yo‘ldoshi yer markazidan R
1
va R
2
masofada tross bilan bog‘langan holda parvoz qilmoqda. Tross 
doimo yerning radiusi bo‘ylab tarang turibdi deb hisoblab, taranglik 
kuchini toping: 
(
)
(
)
2
1
2
2
2
1
3
1
3
2
2
2
2
1
2
1
R
R
R
R
R
R
GMm
T
R
m
T
F
R
m
T
F
+
-
=
î
í
ì
w
=
+
w
+
=

---