|
Fenomenologik usullar
Boshqa kognitiv sohalardan biri, yaniinsonlarningsh fenomenologik tajribalariga aloqador bolgan holatlardan biri bu sinaluvchilarning vazifalarni qanday bajarish konikmalari hisoblanadi. Bu asosan xotira jarayonlariga qaratilgan bolsa ham, ishlatiladigan metodlar va olingan natijalar bizning aqliy tushunishlarimiz uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Nazorat qiluvchi tizim ozagi (SMF), Djonson va uning xamkasblari tomonidan ishlab chiqilgan bolib (Johnson, Hashtroudi, & Lindsay, 1993) bu sohada juda katta tadqiqot olib borilgan. Bu tizim xotiraning tavsifini sifatini korsatib berish uchun xizmat qilishi mumkin (togri va yolgon). Bu tizim eslab qolishning oziga xosligini tahlil qilish uchun kerak boladi (masalan, eshitish, kuzatish, hayol). Bu tizim aniq va noaniq tamoyillarni aniqlash uchun hizmat qiladigan omillardan biri xisoblanadi (masalan, “Men buni kordim, yoki man faqat xayol qildim”).
Tadqiqotchilar sinaluvchilarni baholash uchun bir qator boshqa usullardan foydalanishgan, chunki har bir inson individual xisoblanib ularning eslab qolish holatlari turlicha ham bolishi mumkin. Fenomenologik holatlarni baholashning umumiy jihatlaridan biri bu inson xotirasini reyting holatlari bilan baholash bilan barobardir. Ishonchni baholash holatlari koplab testlar baholanadi, bular etiroz yoki roziliklarga sabab bolishi mumkin. Sinaluvchilar elementni eslab qolganlaridan yoik taniganlaridan song, ozlarini ishonchlarini baholaydilar, chunki koplab holatlarda faqat elementlar baholangan (masalan, Sporer, 1992; Sporer, Penrod, Read, & Cutler, 1995). Xotira sohasidagi tadqiqotlarishtirokchilarida shu holat korindiki, korganlariga ishonch tuygulari va shohidlar identifikatsiyasi ortasidagi bogliqlik holatlari kamligini kuzatishimiz mumkin (Sporer i dr., 1995), ular kopgina holatlarda korrelyasiya qilinmaydi.
Boshqa xotiraning eng kop tarqalgan metodlaridan biri bu “eslaymanGbilaman” metodir (Tulving, 1985). Bu texnika testlar bilan qoshilgan holatda ishlatiladi. Har bir element uchun sinaluvchi tadqiqotning royxatida bolgan malumotlrni tahlil qilib quyidagi muhokamani amalga oshirishi zarur “eslaymanGbilaman”. Agar sinaluvchilar ongli ravishda detallarni eslab qolgan bolsa u holatda “eslayman” javobini tanlashi kerak boladi, tadqiqotda keltirilgan obektni tadqiqot holatlariga qarab esga olsa, biroq ongli ravishda aniq malumotlarni eslay olmasa “bilaman” javobini tanlashi kerak boladi(Rajaram, 1993). Tadqiqotlar shuni korsatdiki, sinaluvchilar YOlgon elementlarni anglasalar, ular kopchilik holatlarda “eslayman” degan javobni beradilar (masalan, Payne, Elie, Blackwell, & Neuschatz, 1996; Roediger & McDermott, 1995), bunda ular haqiqatdan ham ular ongli ravishda xodisalarni eslayman degan holatlar paydo boladi, biroq aynan shu holatlar insonlarning hayotlarida xech qachon sodir bolmagan boladi.
Nihoyat xotira jarayonlarini organish metodikalaridan biri inson xotirasining tavsifi hisoblanadi (MCQ; Johnson, Foley, Suengas, & Raye, 1988). MCQ aniq bir eslab qolingan obektlar togrisida aniq subektiv tavsifnoma beradi, bunda albatta perseptiv aniqlik, emotsional xissiyot yoki reaksiya obektni korsatilgan vaqtdagi tadqiqi, insondagi har bir obektning orqasidagi assotsiatsiyalarning korsatkichlari ham inobatga olinadi. Mazer, Xenkel va Djonsonlar (1997) MCQni ishlatganlar, ular bu tadqiqotda haqiqiy va yolgon tavsiflar bahosini ishlatishni lozim topishgan, yolgon xotiralar rost xotiralardan kora aniqligi kam, emotsional jihatdan pastroq holatlarni korsatgan.
SHu va boshqa metodlarni baholash holatlari birgalikda olinganda tadqiqotchilarga sinaluvchilar haqida sinchiklab tahlil qilishni taqozo etdi, bunda xotiralashdan kora oddiy aks ettirish shakllari korsatildi. Xotiraning xarakteristikasi tadqiq qilishda xoiraning kurtaklari bilan birga u haqidagi dunyoqarashlar ham inobatga olinadi (masalan sodir bolayotgan voqealar garchi bolganmi?), bu tadqiqotlar turli sohalarda muhim ahamiyatga egadir. Buni biz psixoterapiya va shaxsni bholashda ham kop qollashimiz mumkin.
Umuman olganda meta kognitiv tadqiqotlar jarayonlari maxsuldor sohalardan biri xisoblanadi, kognitiv jarayonlarga bizning nazariy jihatdan tushunchalarni kiritib otadi. Masalan, Naysser va Arx insonlar “CHelendjer” halokat togrisidagi xotiralarini organish boyicha tadqiqot otkazganlar, vaqt otishi bilan birinchi bolib “CHelendjer”ning halokatini bilgan sinaluvchilarning xotiralarida nima sodir bolganligini organdilar. YAni falokat sodir bolgan kunidan bir kun otib olingan korsatmalar va 3 yil otgach berilgan korsatmalar bir biridan tubdan farqlanadi. SHunga qaramay kopgina ishtirokchilar ozlarining ozgartirilgan xissiyotlariga amin edilar. Tadqiqotlarning fikriga kora megakognitiv tadqiqotlar qanday shart-sharoitda vujudga kelishi mumkinligi haqida kop fikr yuritishni taminlaydi. Kognitiv jarayonlar kognitiv tizim bir korsatkichi sifatida organiladi, bu holatlar albatta tabiiy va laborotoriya sharoitidagi eksperimentlaga aloqadordir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
