|
YAshirin organish
Siger (1994) yashirin organish holatlarini quyidagicha tariflagan: “murakkab malumotlarni organish butun bilimlar verbalizatsiyasi haqidagi holatlar malum boldi”. Sigerning fikriga kora yashirin organish holatlarixotira jarayonlari, metodlari, bu korinishlarni organish har doim turlicha hisoblanadi. Juda kop ishlatiladigan yashirin organish vazifalarini holati shundan iboratki, sinaluvchilarga suniy gramatikani taklif qilishgan, bunda sinaluvchilarni qonun qoidalarga binoan suniy gramatikani ishlatishni lozim topildi. "Grammatika" bu erda ehtimollar darajasi bilan organish tavsiya qilinadi. CHunki malum bir xarflardan song albatta bazi bir xarflar ketma-ketligi korsatiladi. Grammatikani organish fazasida bu tadqiqotda sinaluvchilarga seriyali xarflar qatori keltiriladi, albatta bu xarflar grammatika qonun qoidasiga binoan korsatiladi. Sinaluvchilar aynan shu xarflar qatori bilan ishlasalar bu tanqidiy holatlarga aloqador emas, chunki ularda faqat xarflar qatori keltirilgan boladi (Berry & Broadbent, 1984; Reber, 1989).
Xarfli qatorlar seriyasini korib chiqqandan song sinaluvchilarga ikkinchi xarflar qatori taklif qilinadi, ularning malum birlari grammatika bilan uygun holatda yozilgan, boshqalari esa suniy ravishda grmmatika qonun qoidalarini buzilgan holatda taqdim etilgan. Sinaluvchilarning asosiy vazifalari shundan iboratki, grmmatika holati boyicha togri yozilgan va notogri yozilgan qonun qoidalarni ajratib korsata olishlari zarur boladi. Kopgina holatlarda togri berilgan grammatik qatorlar va notogri keltirilgan grammatik qatorlarni biz notogri idrok qilishimiz mumkin, bunda eng bilimdon grammatika mutaxassislari ham yanglishishlari mumkin. CHunki qogozda keltirilgan holatlar ogzaki sozlar qatoriga mos kelmasligi mumkin. Bu tadqiqotning yana bir muhim jihatlaridan biri bu sinaluvchilar qonun qoidalarini verballashtirish holatlariga ega emasligidandir, ularda togri grammatik qonun qoidalar orniga suniy ravishda tanlangan qonun qoidalarni afzal korish holatlarini kuzatishimiz mumkin. (Berry & Broadbent, 1984; Reber, 1989, 1989).
Boshqa testda sinaluvchilarning yashirin oqitish holatini organish maqsadida qozgatuvchilar seriyasini taklif qilinadi, bu turli xil ekrandagi timsollar, bunda javob sifatida klaviaturani bosishning ozi kifoya qiladi, bu holatda shu timsollarning orniga sichqoncha keltirib bosilishi mumkin. Bu timsollarning holatlarini sinaluvchilar murakkab qonun qoidalar natijasida organadilar, bunda ishtirokchilar notanish boladilar. Ishtirokchilar faqat savollarga javob berish maqsadida klaviatura bosilishi aniqlashtiriladi, bunda albatta ular juda tezlik bilan bosiolari kerak boladi. Sinaluvchilar organilayotgan pattern boyicha aniq isbotlar keltirdilar, bunga kora ularning reaksiya vaqtlaridagi sonlari kamayib borgan, chunki oqitish jadallashgani sari javob beruvchi sinaluvchilarning soni kamayib borgan. Bu kamaytirilgan vaqt reaksiyasi klaviatuara bosish vaqtidan ancha koproqligini kuzatishimiz mumkin edi, shu tariqa ishtirokchilar elementlarni qaysi tartibda keltirilganligini bilib oldilar. Sinaluvchilardag shu timsollarni qayta korsatib berishni soralganda, sinaluvchilar bu vazifani qayta bajara olmaganlar. Xuddi shunday holatda keyingi timsol kompyuterning qaysi tomonida namoyon boladi degan savolga sinaluvchilarda etarli javob topmaganlar. (masalan, Howard & Howard, 1992).
YAshirin oqitish usuli namoyon qiladigan juda qiziqarli holatlarni ham nihoyat kuzatishimiz mumkin, bunda albatta ixtiyorsiz xotira va uzoq muddatli prayming as qotadi. Kolers (1976) sinaluvchilarga matnning bir bolagini oqish uchun beradi, ularning timsollari fazoviy jihatdan ozgartirilgan edi (masalan normal tekstning oynadagi aksi). Bu matnning oqib chiqqanlariga bir yil bolgandan song Kollers sinaluvchilarning qayta testdan otkazadi. Sinaluvchilar bir yil davomida oqiyotgan holatlarga qarab matnni eslaganlarida olingan natijalar juda quyi darajani korsatgan. Xuddi shu matnni oqish tezligini tekshirish vaqtida albatta ularda oqish tezligini oshganligini kuzatishimiz mumkin. Bu natijalar shuni korsatadiki, xotira jarayoniga malum bolgan matnlarni xotira eslab qolish xususiyatiga ega va bu albatta oz natijasini korsatishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
